MƯỜI KIỆT TÁC CỦA BEETHOVEN ĐÃ LÀM THAY ĐỔI THẾ GIỚI

 253 năm trước, Ludwig van Beethoven ra đời và thế giới đã không bao giờ còn như cũ nữa. Sau đây là 10 kiệt tác của nhà soạn nhạc người Đức đã mãi làm thay đổi mọi thứ.

1.      Piano concerto số 2

        Năm 1795, chàng trai Beethoven đã rời Bonn quê hương mình lên Vienna, trung tâm âm nhạc của châu Âu. Anh đã dành vài năm đầu tiên ở Vienna để học nhạc với thầy Joseph Haydn và chơi đàn trong các phòng khách của giới quý tộc. Và chính piano concerto số 2 của anh đã hé lộ cho thế giới thấy một nhà soạn nhạc bậc thầy mới. Nhạc sĩ trẻ trông hơi kỳ quặc và vụng về đã có buổi công diễn đầu tiên ở tuổi 24 với tác phẩm của mình tại Nhà hát Burgtheater của Vienna. Buổi hòa nhạc đã thành công rực rỡ và một ngôi sao mới đã ra đời. Bậc thầy trẻ tuổi đã khiến mọi người bàn tán và tạo cho anh những mối quan hệ có lợi và một hồ sơ để bắt đầu xuất bản các tác phẩm của mình. Vienna, thực ra là toàn bộ thế giới nhạc cổ điển, sẽ không bao giờ còn như trước nữa.

2.       Piano sonata số 14 “Ánh trăng”

Trong tất cả các piano sonata của mình, Beethoven đã thúc đẩy những giới hạn của  đàn fortepiano đang phát triển nhanh chóng. Ông cũng ném qua cửa sổ có ánh trăng nhiều quy ước Cổ điển như cấu trúc các chương nhanh-chậm-nhanh.  Ludwig mở đầu sonata này bằng một chương chậm rãi, rộng mở và ủ rũ giờ đây là một trong những giai điệu nhạc cổ điển phổ biến nhất. Tác giả cũng đưa ra chỉ dẫn duy trì bàn đạp theo một cách khác, tạo ra âm thanh mới trong suốt cả chương mà sau này người ta gắn với hình ảnh “Ánh trăng”. Từ John Lennon đến các nghiên cứu về giấc ngủ, phạm vi và ảnh hưởng từ chương đầu tiên của bản sonata này không hề là chuyện phóng đại.

Bản sonata này kết thúc trong một tâm trạng khác hẳn với một loạt hợp âm rải căng thẳng đến nghẹt thở. Nó được cho là đã truyền cảm hứng cho Frédéric Chopin, bậc thầy Lãng mạn Ba Lan đã đưa kỹ thuật piano điêu luyện lên một tầm cao mới trong nhiều thập kỷ sau đó. Và ngày nay, nếu bạn lướt qua các video piano trên mạng xã hội, bạn sẽ thấy các nghệ sĩ trẻ chơi bản này như sấm, với các video bằng iPhone được chiếu sáng hoàn hảo và tóc bay theo mọi hướng. Từ năm 1801 đến những tài khoản TikTok của năm 2020, tác phẩm này có một năng lượng lan truyền và ma lực của riêng nó.

3.      Giao hưởng số 3

Hầu hết các bản giao hưởng từ năm 1803 về trước kéo dài khoảng 25 phút. Beethoven đã thây thế chúng bằng Giao hưởng số 3 hoành tráng của ông có biệt danh là Eroica(Anh hùng). Sau hai hợp âm như sấm sét, bản giao hưởng bắt đầu giới thiệu giai điệu của mình bằng tiếng đàn cello ở nốt Mi giáng rồi chuyển xuống nốt Đô thăng. Sự thay đổi này làm bạn cảm thấy mình đang bước vào một thế giới mới. Xuyên suốt bản giao hưởng, Beethoven đã tạo những khoảnh khắc kéo căng ra và phát triển chủ đề đến hết giới hạn có thể trong một bản giao hưởng. Với quy mô căng thẳng và những khoảnh khắc giày vò con tim đó, 'Eroica' thực sự là bản giao hưởng Lãng mạn đầu tiên.

4.      Giao hưởng số 5

Bốn nốt nhạc trầm đầy vẻ dọa dẫm mở đầu bản giao hưởng này. Có lẽ chúng là bốn nốt nhạc nổi tiếng nhất trong âm nhạc mà ngày nay đã ăn sâu vào văn hóa và ý thức của chúng ta.

Được viết từ năm 1804 đến 1808 trong thời gian Beethoven đang đối mặt với chứng điếc của mình, bốn nốt nhạc này khởi đầu một hành trình cảm xúc sâu sắc trong âm nhạc. Bản giao hưởng đưa chúng ta từ khoảnh khắc “định mệnh gõ cửa” ấy, qua nỗi thống khổ, đấu tranh để rồi đi đến hạ quyết tâm và thắng lợi. Ngoài ra, hãy nghĩ về nguyên mẫu thiên tài bị hành hạ xuyên suốt mọi nền văn hóa và bao nhiêu phần trăm bắt nguồn từ cách diễn đạt của Beethoven trong tác phẩm này.

Bản giao hưởng bắt đầu trong bóng tối của cung Đô thứ, nhưng kết thúc bằng ánh sáng của cung Đô trưởng. Nó gợi lên sức mạnh của âm nhạc để đưa chúng ta đến những nơi ở nội tâm sâu thẳm, nắm bắt nỗi đau và truyền tải một điều gì đó phổ quát trong âm nhạc: tuyệt vọng vẫn có thể tiến đến hy vọng. Và tất cả đều bắt nguồn từ chùm bốn nốt nhạc ngày nay (chắc hẳn) được hàng tỷ người trên khắp thế giới biết đến. Tuyệt nhỉ?

5.      Violin Concerto

Tùng, tùng, tùng, tùng. Không, đó không phải giao hưởng thứ năm của Beethoven, mà là những tiếng trống định âm cho một biến động âm nhạc khác. Lần này motive thuộc sở hữu của bản violin concerto duy nhất của ông. Theo đúng phong cách Ludwig, ngay từ đầu đã báo hiệu mọi chuyện đã khác. Tác phẩm đã mang đến một âm thanh, phong cách và quy mô mới cho các concerto độc tấu. Thật thú vị, guitar heavy metal có nguồn gốc từ các bản violin concerto Lãng mạn và vì vậy, cũng từ xương cốt của tác phẩm này. Vì vậy, sẽ không có Megadeth nếu không có tác phẩm siêu Beethoven này.

6.      Giao hưởng số 6

Thế giới của chúng ta tràn ngập âm nhạc chương trình. Trong phim, trò chơi điện tử, rạp hát, phim bộ trên Netflix và phòng hòa nhạc, bạn sẽ nghe thấy âm nhạc được viết ra để vẽ nên một cảnh hoặc tâm trạng. Qua năm chương nhạc, bản Giao hưởng thứ sáu của Beethoven miêu tả những khung cảnh đồng quê, từ vẻ đẹp của vùng nông thôn đến dòng suối chảy róc rách với âm thanh du dương của chim họa mi, chim cút và chim cu gáy; một vũ điệu đồng quê, một cơn bão và cuối cùng là ánh nắng mặt trời.

Âm nhạc chương trình đã có từ trước, nhưng chính chiều sâu của hình ảnh âm nhạc đã tạo nên sức sống vào năm 1808, điều đó khiến tác phẩm này trở thành một tác phẩm bước ngoặt làm thay đổi mãi mãi mối quan hệ giữa âm nhạc và kịch. Hãy nghĩ về điều đó vào lần tới khi bạn vừa phát trực tuyến một bộ phim vừa nghe bản nhạc được viết để đệm cho một cảnh bình minh.

7.      Bagatelle La thứ “Tặng  Elise”

Trong danh sách toàn tác phẩm đồ sộ này, thật kỳ lạ khi giờ đây chúng ta chuyển sang một bản Bagatelle nhỏ đơn giản dành cho piano độc tấu theo hình thức rondo(bagatelle là một thể loại nhẹ nhàng êm dịu quy mô nhỏ -ND) . Vào năm 1810, bản nhạc này có thể đã rơi xuống cạnh chiếc ghế dài và không bao giờ được nhìn thấy nữa. Nhưng vì đó là của Beethoven nên nó đã ở lại với chúng ta để thể hiện sự tác động và sức mạnh theo cách độc đáo của riêng nó.

Tặng Elise là một tiểu phẩm của nghệ thuật piano và sự quyến rũ tinh tế như thế đó. Nhiều thập kỷ sau khi tác giả qua đời nó mới được xuất bản và lập tức trở nên nổi tiếng kể từ đó. Đó là bản nhạc trong hộp nhạc cũ, hoặc với nhiều người, là bản nhạc “thực sự” đầu tiên họ muốn học trên piano. Những hợp âm trầm bổng này đã tuôn trào từ những ngón tay của vô số nghệ sĩ piano trẻ tuổi – được chơi trong các bài học, các kỳ thi âm nhạc và trong các buổi độc tấu nhỏ cho ông bà trên khắp thế giới. Thử nghĩ xem nó đã truyền cảm hứng cho bao nhiêu ký ức âm nhạc trong nhiều thế kỷ và bao nhiêu những gợn sóng đã tạo ra. Xin cảm ơn ông, Beethoven!

8.      Piano Sonata số 29, ‘Hammerklavier’

Tác phẩm này được coi là một trong những tác phẩm khó nhất từng được viết cho piano. Tiế hành hòa thanh rát mở, âm trầm lướt, bước nhảy xa hơn quãng tám đến mức không thể chơi nổi ở tốc độ theo ghi chú của Beethoven. Bản anh hùng ca này đầy những đối vị nghiêm khắc, những nốt láy kép phức tạp và những đoạn chạy đòi hỏi cực kỳ kỹ thuật, và một fugue làm người chơi phát rồ để kết thúc.

Trong sonata này, Beethoven đã sử dụng hình thức âm nhạc của sonata Cổ điển và mở rộng nó đến mức tối đa. Tác phẩm này đã trở thành đỉnh cao sáng tác của Beethoven đối với các nhà soạn nhạc như Brahms, những người tiếp tục khám phá các hình thức Cổ điển, đẩy chúng theo những khuynh hướng diễn cảm và điêu luyện mới.

9.      Giao hưởng số 9 “Hợp xướng”

Hammerklavier đã đẩy hình thức Cổ điển đi xa nhất có thể mà không phá vỡ nó. Bản giao hưởng cuối cùng của Beethoven mới phá nó tan hoang. Sức mạnh và trọng lượng tuyệt đối của chương đầu tiên cho bạn biết đây là một bản giao hưởng không giống ai. Sau 40 phút đáng kinh ngạc của tác phẩm tinh tế nhất của Beethoven, chương cuối bùng nổ với một điều hoàn toàn mới cho một bản giao hưởng: một bản nhạc phổ thơ.

Một hợp âm nghịch tai lớn được các nghệ sĩ lĩnh xướng và dàn hợp xướng hát lên trong một bản hoan ca của tình huynh đệ bốn bể. Năm 1824, nó là một cuộc cách mạng trong âm nhạc đã được đón nhận bởi những người như fan của Wagner là Mahler, người sẽ tiếp tục cách kết hợp giữa thơ và nhạc giao hưởng này.

 10.  Tứ tấu đàn dây cung Si giáng trưởng Op. 130

Nhạc thính phòng là một sợi chỉ xuyên suốt cuộc đời Beethoven, từ những tác phẩm được xuất bản đầu tiên cho đến tác phẩm này, tác phẩm cuối cùng của ông. Những tứ tấu đàn dây cuối của ông được viết khi ông bị điếc hoàn toàn, bị cô lập và kiệt quệ về thể chất cũng như tinh thần. Ông biết đây là những ngày cuối cùng của mình và ông đã viết bản nhạc này vì sự biểu hiện và cảm xúc thuần túy.

 Kyle Macdonald 

21/12/2022

Trịnh Minh Cường dịch