BIÊN NIÊN SỬ CUỘC ĐỜI MOZART CÙNG THỜI ĐẠI CỦA ÔNG

 1756 Wolfgang Amadeus Mozart chào đời vào ngày 27-1 trong một căn hộ nay là số 9 Getreidegasse ở thành phố Salzburg, Áo.

Ông Leopold Mozart, bố của  Wolfgang, xuất bản cuốn giáo trình violin của mình. Năm này cũng chứng kiến Cuộc chiến bảy năm nổ ra. Khi cuộc chiến này  kết thúc vào năm 1763, Phổ đã đánh bại Áo, Pháp và Nga và trở thành thế lực quân sự mạnh nhất châu Âu.

1757  Nhà soạn nhạc nổi tiếng người Ý ở thời baroque Domenico Scarlatti qua đời ở Madrid.

1759 George Friedrich Handel, tác giả của vở Messiah, qua đời ở London ngày 14-4. Vốn ngưỡng mộ các sáng tác của Handel, năm 1764 khi lên 8 Mozart đã trình diễn vài tác phẩm của bậc thầy cho vua George II ở Anh .

Friedrich Schiller, nhà soạn kịch lỗi lạc người Đức chào đời. Ông là tác giả của các vở kịch nổi tiếng Don Carlos, Wal-lenstein, Maria Stuart, Wilhelm Tell, là người giảng dạy và soạn sách lịch sử ở trường đại học  Jena: Lịch sử cuộc nổi loạn ở Hà Lan, Lịch sử cuộc chiến tranh 30 năm. Năm 1795, nhờ sự hỗ trợ của John W. Welch, ông xuất bản Hệ thống giáo dục mỹ học của con người trong một chùm các bức thư, một tài liệu triết học quan trọng.

Adam Smith xuất bản cuốn Lý thuyết quan niệm đạo đức.

1760 Vua George II của Anh băng hà và cháu nội ông – George III – kế vị ngai vàng. Trong triều đại của George III, cuộc chiến giành độc lập của Mỹ đã dẫn đến nền độc lập của Hợp chủng quốc vào năm 1783. Nhà văn Olives Goldsmith xuất bản cuốn Công dân của thế giới. Nhà văn Laurence Sterne xuất bản cuốn Tristram Shandy. Ở London, vườn bách thảo ở Kew đã mở cửa. Josiah Wedgwood thành lập xưởng gốm của mình ở Staffordshire, Anh.

 1761 Franz Joseph Haydn ( 1732 – 1809), “ Người cha của giao hưởng”, người đã viết 100 giao hưởng và 83 tứ tấu cho đàn dây trong đời mình, được bổ nhiệm làm nhạc trưởng cho hoàng thân Esterhazy ở Eisenstadt gần Vienna. Khoảng năm 1790, Haydn chuyển đến Vienna. Mozart thừa nhận chịu ảnh hưởng có tính định hình từ Haydn. Haydn gọi Mozart là nhà soạn nhạc vĩ đại nhất ông từng biết.

1762 tháng Giêng, Leopold Mozart đưa con trai và con gái mình ( Nannerl 1751-1829) đi biểu diễn trước Tuyển hầu tước Bavaria ở Munich. Tháng 10, hai chị em biểu diễn ở cung điện Schonbrunn ở Vienna trước Nữ hoàng  Maria Theresa ( 1717 – 1780 ). Wolfgang 6 tuổi đã nhảy vào lòng bà và hôn bà. Bà tiếp Mozart vài lần nữa nhưng không thúc đẩy sự nghiệp của cậu.

  Thư viện Sorbonne mở của ở Paris. Khế ước xã hội của Jean Jaques Rousseau được xuất bản.

Vở opera Orfeo và Euridice của Christoph Willibald Gluck được công diễn lần đầu tiên.

1763 Gia đình Mozart đi du lịch và biểu diễn ở Frankfurt, Munich, Brussels, Paris và London.

Johann Wolfgang von Goethe (1749–1832), học giả và nhà tư tưởng Đức lỗi lạc đã dự buổi hoà nhạc của hai chị em ở Frankfurt. Gần cuối đời mình, ông vẫn nhớ cậu bé Mozart với  “bộ tóc giả và kiếm”. Goethe ngưỡng mộ Mozart và dưới sự chỉ đạo của ông, 280 buổi diễn các opera của Mozart đã diễn ra ở Weimar. Ca khúc nổi tiếng nhất của Mozart, Das Veilchen, được viết dựa trên thơ của Goethe.

Cuộc chiến Bảy năm kết thúc ở châu Âu. Pháp nhường quyền thuộc địa của mình ở Bắc Mỹ cho Anh, những nơi bây giờ là Canada và tất cả lãnh thổ phía đông Mississipi.

Chuyên luận về lòng khoan dung của Voltaire ( 1694-1778 ) được xuất bản.

  1764 Trong tháng 4, hai chị em nhà Mozart biểu diễn trước vua George III. Trong chương trình có các tác phẩm của Handel. Trong thời gian đầu của chuyến lưu diễn này, Mozart đã gặp nhiều nhà soạn nhạc, nhạc công và ca sĩ ở các cung đình khác nhau và tham dự các buổi hoà nhạc, opera và các buổi diễn nhạc tôn giáo. Chẳng hạn, Mozart đã gặp Johann Christian Bach, con của Johann Sebastian Bach.

 Cesare Beccaria xuất bản chuyên luận Về tội ác và trừng phạt.

J. J. Winckelmann xuất bản Lịch sử nghệ thuật cổ đại.

Đại học Brown được thành lập ở thuộc địa  Mỹ.

1765 Gia đình Mozart rời Anh để đến Hà Lan, nơi hai chị em bị ốm nặng.

Joseph II (1741-1790), con của Maria Theresa, lên ngôi Hoàng đế La mã thần thánh  và trở thành đồng nhiếp chính cùng mẹ ông. Ông bổ nhiệm Mozart làm nhà soạn nhạc cung đình vào năm 1787.

1766 Jean – Honoré Fragonard vẽ bức The Swing.

Adam Ferguson xuất bản Tiểu luận về Lịch sử xã hội dân sự.

1767 Vở opera Alceste của Christoph Willibald Gluck được công diễn lần đầu tiên.

1769 Mozart đến Ý lưu diễn và cậu nổi tiếng ở bất cứ nơi nào cậu đến. 27-10 cậu được bổ nhiệm làm concertmaster danh dự của cung đình Salzburg.

Napoleon chào đời vào ngày 15-8 ở đảo Corsica. Ông ta tự lên ngôi Hoàng đế Pháp và đánh bại Áo vào năm 1806. Ông ta lại bị thua trận ở Waterloo vào năm 1815 và chết trong cảnh lưu đày vào năm 1821.

Bộ Lịch sử vua Charles V của Williams Robertson được xuất bản. Bộ Lịch sử Mỹ sẽ được xuất bản vào năm 1771.

1770 Giáo hoàng Clement XIV ban tặng cho Mozart huân chương Hiệp sĩ cựa vàng. Mozart chỉ huy vở opera của mình Mitridate, Re di Ponto ở Milan vào ngày 26-12. Buổi diễn đã thành công rực rỡ và được diễn tới 20 lần.

Ludwig van Beethoven chào đời ở Bonn.

1771 Ấn bản đầu tiên của bộ Bách khoa toàn thư Britanica được xuất bản.

Benjamin West vẽ bức Cái chết của tướng Wolfe.

Jean-Antoine Houdon tạc tượng Diderot. Ông sẽ tạc tượng George Washington vào năm 1785 .

12-7 Joseph Smith Sr. chào đời ở Topsfield, Massachusetts.

1772 Mozart chính thức được bổ nhiệm làm concertmaster ở Salzburg với mức lương 150 gunden / năm.

Johann Gottfried von Herder xuất bản luận án Bàn về nguồn gốc lời nói. Năm 1791 ông xuất bản cuốn sách đầy sức thuyết phục của mình : Những tư tưởng về triết học của lịch sử nhân loại. Ông xuất bản tập Volksliedsammlung, một bộ sưu tập các bài dân ca, nhiều bài trong số đó được đưa vào âm nhạc của các nhà soạn nhạc lãng mạn Đức. 

1773 Mozart viết các giao hưởng Salzburg.

 Tiệc trà Boston gây tranh cãi giữa Anh và thuộc địa châu Mỹ.

1774 Nỗi đau của chàng Werther, tiểu thuyết đầu tay của Goethe, gây xúc động ở châu Âu. Trong thời gian này, ông cũng bắt đầu viết Faust. Với tư cách là Giám đốc nhà hát Cung đình Weimar từ 1791 đến 1817, ông đã cho trình diễn vở Cây Sáo Thần 89 lần. Năm 1795 ông bắt đầu viết phần tiếp theo cho Cây Sáo Thần nhưng rồi chưa bao giờ hoàn thành nó.

 Đại hội thuộc địa lần thứ nhất diễn ra vào ngày 26-9 với các đại diện từ 12 trong số 13 thuộc địa châu Mỹ.

1775 Mozart hoàn thành 5 concerto cho violin và dàn nhạc.

Cuộc  chiến giành độc lập của Mỹ bắt đầu  ở Lexington và Concord, Massachusetts.

Lucy Mack, mẹ của Joseph Smith, chào đời vào ngày8-7 ở Gilsum, New Hamsphire. Bà kết hôn với Joseph Smith Sr vào ngày 24-1-1796.

1776 tháng 7, Haffner Serenade của Mozart được trình diễn ở Salzburg. Mozart cũng viết vài piano concerto.

4-7, các đại diện của Hội nghị lục địa thứ 2 đã thông qua Tuyên ngôn độc lập, chủ yếu do Thomas Jefferson soạn thảo.

David Hume ( sinh năm 1711), người nổi tiếng bởi những tư tưởng về chủ nghĩa thực nghiệm triết học, chủ nghĩa hoài nghi và tôn giáo tự nhiên, qua đời ở Edinburgh, Scotland.

 1777 Mozart hoàn thành concerto quan trọng: piano concerto số 9 K.271 giọng Mi giáng trưởng “ Người trẻ tuổi ”.

1778 Tháng 3, Mozart và mẹ đi Paris, nơi anh tìm việc làm không thành. Ngày 3-7, Maria Anna Walburga, tên khai sinh là Pertl, mẹ của Mozart, qua đời. Bà sinh năm 1720.  

1779 Mozart được bổ nhiệm làm nghệ sĩ organ của nhà thờ ở Salzburg với mức lương 450 gulden /năm. 

Gotthold Ephraim Lessing (1729–1781), tác giả Đức nổi tiếng của thời Khai sáng, xuất bản vở kịch của ông:  Nathan der Weise, một mẫu mực về lòng khoan dung tôn giáo.

1780 ở Salzburg, Mozart gặp Emanuel Schikaneder ( 1751-1812), người sau này sẽ viết phần lời cho vở Cây Sáo Thần.

Nữ hoàng Maria Theresa băng hà, và con bà, Joseph II, trở thành người trị vì độc thân của dòng họ Hapsburg. Ông tiến hành các cải cách xã hội lớn, trong đó có việc giải phóng nông nô, bãi bỏ phong kiến và thúc đẩy khoan dung tôn giáo.

Christoph Martin Wieland (1733-1813) xuất bản sử thi Oberon.

1781  Trong tháng 2, vở opera Idomeneo của Mozart được công diễn lần đầu tiên ở Munich. Năm này là một bước ngoặt lớn trong cuộc đời Mozart. Anh bị xúc phạm bởi cách đối xử của Tổng giám mục Salzburg vì anh muốn thành người độc lập, và anh chuyển đến Vienna. Ở đó, Mozart vui sướng sáng tác và biểu diễn. Tháng 7, buổi công diễn lần đầu của vở Die Entführung aus dem Serail ( Vụ bắt cóc khỏi hoàng cung)  đã diễn ra rất thành công. Và vở opera này còn được diễn lại vài lần.

Ngày 4-8, Wolfgang kết hôn với Constanze Weber ( 1762-1842). Đó là một cuộc hôn nhân hạnh phúc và Constanze đã sinh 6 con, nhưng chỉ có 2 còn sống.

Immanuel Kant (1724-1804) xuất bản cuốn Kritik der reinen Vernunft của ông, cuốn sách đã chỉ ra những hạn chế của tri thức dựa trên lý trí.

 Thời Khai sáng Đức thường gắn liền với các luận thuyết triết học nổi tiếng của Kant. Nhưng một điều khác trong những thành tựu của ông, qua  Lessing, Goethe, Schiller, Mozart và những người khác, là một sự tổng hợp những nguyên tắc của tư tưởng Khai sáng châu Âu, có thể thấy điều đó trong vở Cây Sáo Thần.

1783 Raimund Leopold, con của Mozart, được sinh trong tháng 6 nhưng chỉ sống được đến 19-8. Ở Linz, Mozart viết Giao hưởng Linz.

 Moses Mendelssohn xuất bản cuốn Jerusalem, một lời thỉnh cầu cho sự khoan dung tôn giáo.

Pháp, Anh và Hợp chủng quốc ký hiệp ước hoà bình kết thúc Cuộc chiến giành độc lập.

1784 Carl Thomas, con trai của Mozart, chào đời. Khi trưởng thành, Carl Thomas chuyển đến Milan và ở đó đến khi qua đời  vào năm 1858. Ngày 14-12 Mozart tự nhận là hội viên tập sự của hội Tam điểm. 7-2-1785, ông đạt thành viên Thợ Tam điểm và sau đó được nâng lên thành Bậc thầy Tam điểm. Mozart trở nên quen thuộc với Ignaz von Born, một Bậc thầy Tam điểm nổi tiếng và Cố vấn đế chế của các ngân khố ở Vienna.  Bài viết của Von Born: Ueber die Mysterien der Aegyptier, được đăng trên tạp chí Masonic periodical Journal fur Freymaurer, được tin là cảm hứng cho các khía cạnh quan trọng của vở Cây Sáo Thần. Ignaz von Born được cho là hình mẫu cho nhân vật Sarastro khôn ngoan.

Wesley thảo điều lệ của hội Giáo lý Wesley.

1785 tháng 4, cantata của Mozart Die Maurerfreude ( Niềm vui của bậc thầy Tam điểm) được trình diễn để vinh danh Ignaz von Born. Và trong tháng 11, cantata Maurerische Trauermusic ( Nhạc tang lễ của hội Tam điểm) được trình diễn để vinh danh hội Tam điểm. Jacques Louis David vẽ bức Lời thể của Horatii.

1786 ngày 1-5, vở Đám cưới Figaro được công diễn ở Vienna.

Thomas Leopold, con trai của Mozart, chào đời nhưng không sống nổi.

Vua Phổ Frederick Đại đế băng hà vào ngày 17-8.

Joshua Reynolds vẽ bức Nữ công tước Devonshire.

1787 Mozart nổi tiếng ở Prague, nơi anh dự khán buổi diễn vở Đám cưới Figaro của mình. Mozart viết Giao hưởng Prague và Khúc nhạc đêm nhỏ.

Ngày 28-5, bố Mozart qua đời ở Salzburg.

Mozart được bổ nhiệm làm Nhạc công thính phòng với mức lương 800 gulden/năm.

Ngày 27-12, Theresia Constanzia, con gái của Mozart, chào đời. Nhưng cô bé chỉ sống được 6 tháng.

Beethoven đến Vienna lần đầu tiên.

Wilhelm vẽ bức Goethe ở miền quê La Mã.

Ở Hợp chủng quốc, Hội nghị Hiến pháp được triệu tập.

1788 vở Don Giovanni của Mozart được diễn lần đầu vào ngày 7-5 ở Vienna. Trong mùa hè, Mozart hoàn thành 3 giao hưởng hưởng cuối của ông. Tình hình tài chính của Mozart đang khá lên.

1789 Mozart đến Berlin và biểu diễn trước vua Phổ ở hoàng cung.

Ngày 16-11, con gái của Mozart Anna Maria chào đời nhưng lại mất vài ngày sau đó.

Cơn bão ở Bastille vào ngày 14-7 đã mở đầu Cách mạng Pháp, chấm dứt chế độ quân chủ và thành lập nhà nước cộng hoà.

Marie Antoinette (1755-1793, con gái của nữ hoàng Áo Maria Theresa ) và chồng bà Louis XVI, vua Pháp, bị đưa lên máy chém vào năm 1793.  

George Washington trở thành tổng thống đầu tiên của Hợp chủng quốc. William Blake xuất bản tập thơ Những bài ca trinh trắng.

1790 Vở Cosi fan tutte của Mozart được công diễn lần dầu ở Vienna.

Mozart dự buổi hoà nhạc chia tay Joseph Haydn chuẩn bị sang London.

 Benjamin Franklin ( sinh năm 1706) qua đời vào ngày 17-4. Có lẽ ông là người Mỹ nổi tiếng nhất trong giới người Âu xuất chúng thời đó. Ông phát minh ra đàn glass armonica dựa trên đàn ly, một nhạc cụ phổ biến một thời ở châu Âu. Mozart đã viết khúc Adagio và Rondo K.617 cho nhạc cụ này vào tháng 5-1791.

1791 buổi hoà nhạc cuối cùng của Mozart diễn ra vào ngày 4-3.

Ngày 26-7, con trai út của Mozart, Franz Xaver, chào đời.

Mozart nhận đơn đặt viết Khúc cầu hồn từ một người được cho là vô danh. Tuy nhiên, người ta tin đó chính là Bá tước Walsegg-Stuppach.

Ngày 30-9, vở Cây Sáo Thần của Mozart được công diễn lần đầu ở Vienna.

Cuối tháng 11, Mozart bị ốm nặng. Từ giường bệnh, ông vẫn cùng các bạn mình diễn tập các chương của Khúc cầu hồn và chỉ dẫn cho nhà soạn nhạc Franz Sussmayr hoàn chỉnh tác phẩm này.

Ngày 5-12, Mozart qua đời ở tuổi 35. Vợ ông, Constanze, còn sống 51 năm sau đó. Bà nhận được Hoàng đế Áo trợ cấp một khoản khiêm tốn bằng cách bán các bản thảo của Mozart.   

 Ngày 15-12, Tuyên ngôn nhân quyền trở thành một phần của Hiến pháp Hợp chủng quốc.

  C. G. Langhaus hoàn thành Cổng Brandenburg ở Berlin.

1802 Brigham Young chào đời vào tháng 6 ở Whitingham, Vermont.

1803 tại Paris, Robert Livingstone và James Monroe ký được hợp đồng mua Louisiana vào ngày 30-4. Napoleon bán phần đất lớn ở vùng này, rộng hơn cả Anh, Pháp, Đức, Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha và Ý cộng lại lấy 15 tỷ dollar để chu cấp cho các chiến dịch quân sự của ông ta.

1805 Friedrich Schiller qua đời ở Weimar. Joseph Smith chào đời vào 23-12 ở Sharon, Vermont.

1809 Constanza tái giá và chuyển đến Copenhagen và sau lại trở về Salzburg.

1842 Constanza qua đời vào ngày 4-9. 6 tháng sau, một bức tượng Mozart được khánh thành ở Salzburg. Carl Thomas và Franz Xaver Wolfgang, hai người con còn sống của Mozart, đã có mặt ở buổi lễ. Mass cung Đô trưởng và Khúc cầu hồn của ông đã được trình diễn tại nhà thờ Salzburg. Ngày 21-4, một bức tượng Mozart khác được khánh thành ở Vienna. Ngày nay, bức tượng đó đặt ở trung tâm thành phố.    

Danh mục Kochel (KV) các tác phẩm của Mozart thống kê 626 sáng tác: 22 opera và các tác phẩm sân khấu, 56 tác phẩm tôn giáo, 36 ca khúc nghệ thuật, 53 giao hưởng và các tác phẩm khí nhạc, 60 concerto và nhiều sonata, các tác phẩm cho hợp xướng và dàn nhạc và nhiều sáng tác khác.

Hans-Wilhelm Kelling

9/11/2018

Trịnh Minh Cường dịch