Mỗi nhà soạn nhạc thường sáng tác cho một số nhạc cụ nhất định. Vì vậy các tác phẩm chuyển soạn giữa các nhạc cụ khác nhau có vai trò rất quan trọng để người chơi nhạc cụ nào cũng được chơi các kiệt tác âm nhạc. Âm nhạc chuyển soạn càng quan trọng hơn với guitar là nhạc cụ hình thành khá muộn so với các nhạc cụ khác. Rất nhiều kiệt tác viết cho các nhạc cụ khác đều được chuyển soạn cho guitar. Trong số đó có hai tác phẩm đều của J. S. Bach là thách thức rất lớn, nếu không muốn nói là lớn nhất, với cả người chuyển soạn lẫn người chơi guitar bởi những thách thức cả về kỹ thuật và nghệ thuật.
Nghệ thuật Fugue
Fugue là một thể loại quan trọng hàng đầu của dòng nhạc phức điệu. Đỉnh cao của thể loại này là các fugue của J. S. Bach. Đó là các fugue trong tập Bình quân luật và Nghệ thuật Fugue của ông. Nghệ thuật Fugue BWV 1080 được hoàn thành trong mười năm cuối đời nhà soạn nhạc như một sự tổng kết nghệ thuật sáng tác đối âm của bản thân. Tác phẩm này bao gồm 14 fugue và 4 canon ở giọng Rê thứ. Mỗi phần là một biến khúc trên chủ đề đầu tiên với độ phức tạp tăng dần. Theo cách nói của nhà âm nhạc học Christoph Wolff, một chuyên gia về Bach,:"Ý tưởng chủ đạo của tác phẩm là một cuộc khám phá chiều sâu về các khả năng đối âm vốn có với một chủ đề âm nhạc duy nhất.”
Như với mọi nghệ sĩ chơi nhạc cụ khác, âm nhạc của Bach có một vị trí quan trong hàng đầu trong nhạc mục của các nghệ sĩ guitar. Như trình bày ở trên, thể loại fugue có vị trí quan trọng hàng đầu trong di sản của Bach. Nhưng do âm vực của các loại đàn dây như violin và guitar, việc diễn tấu các fugue của Bach là một thách thức không nhỏ, đặc biệt với các fugue 4 bè trong đỉnh cao của thể loại này – Nghệ thuật Fugue. Bach có viết 1 fugue cho lute và 3 fugue cho violin đều là các fugue 3 bè. Để chơi các fugue 4 bè Bach viết cho đàn phím, các nghệ sĩ đàn dây phải soạn lại và luyện tập rất công phu.
https://open.spotify.com/album/70EM6xGBmNSqcgtXHBdgG5?si=HpPsan4eQHmwV8M-wUkfdQ
Các biến khúc Goldberg
Biến khúc là một trong những thể loại khí nhạc được các nhà soạn nhạc ưa thích nhất. Bach có viết 2 tập biến khúc cho đàn phím là Các biến khúc Goldberg BWV 988 và Các biến khúc theo phong cách Ý BWV 989, trong đó Các biến khúc Goldberg nổi tiếng hơn. Tập biến khúc này gồm 30 biến khúc trên chủ đề là một aria. Bach viết tập biến khúc này như một liều thuốc an thần theo đơn đặt viết của bá tước Keiseling, người thường xuyên bị mất ngủ. Như nói trên nhạc phức điệu viết cho đàn phím chuyển soạn cho guitar luôn là một thách thức rất lớn. Đặc biệt với đặc thù của thể loại biến khúc gồm nhiều đoạn với sắc thái khác nhau nên kỹ thuật luôn đòi hỏi một trình độ điêu luyện nhất định.
Nhưng cả hai thách thức trên đã được vượt qua nhờ nghệ sĩ guitar người Hungary József Eötvös.
József Eötvös sinh năm 1962 ở Pécs, Hungary. Ông học cả biểu diễn guitar và sáng tác với hai giáo sư Roland Zimmer và Franz Just ở trường Cao đẳng âm nhạc Franz Liszt ở Weimar. Sau một thời gian thành công trong lĩnh vực biểu diễn, ông tiếp tục thành công trong lĩnh vực chuyển soạn cho guitar độc tấu với Các biến khúc Goldberg của J. S. Bach được các nhà phê bình khen ngợi là bản chuyển soạn của thế kỷ. Sau thành công này, ông tiếp tục cho ra đời những bản chuyển soạn xuất sắc khác: Các tác phẩm cho lute của J. S. Bach(Nxb Chanterelle), Các tác phẩm của Chopin(2 tập, Nxb Professional Music Press - Poland and Gendai Guitar - Japan ), 21 Vũ khúc Hungaria của J. Brahms(MelBay) và Nghệ thuật Fugue của J. S. Bach. Theo cá nhân người viết bài này, phiên bản guitar của Nghệ thuật Fugue thành công tương đương với Các biến khúc Goldberg.
Phiên bản guitar của Các biến khúc Goldberg không chỉ có bản của J. Eotvos, còn có bản của Kurt Rodarmer, nghệ sĩ guitar và nhà chuyển soạn người Mỹ. Rodarmer sinh năm 1961 ở Michigan, Hoa Kỳ. Năm 11 tuổi Kurt đã có buổi trình tấu lần đầu tại nhà thờ Thánh James ở Evanston, Illinois. Tuổi trẻ của Kurt gắn liền với các buổi biểu diễn tại các trường đại học và khán phòng giữa Michigan và Illinois. Năm 16 tuổi, Kurt được trao học bổng toàn phần tại Nhạc viện Cincinnati. Sau đó Kurt được theo học bậc thầy Andrés Segovia. Tại Mexico, Kurt Rodarmer đã được giới thiệu với Carlos Vázquez, nghệ sĩ piano và nhạc trưởng tại Nhạc viện quốc gia, nghệ sĩ của hãng ghi âm Angel và là con nuôi của nhà soạn nhạc vĩ đại của đất nước Manuel María Ponce. Qua thầy Vázquez, Kurt đã nghiên cứu các bản thảo gốc của Ponce. Năm 1984, Kurt đã cho ra album đầy tiên "Volume One". Album này đã nhận được sự hoan nghênh của giới phê bình và được sự phát sóng rộng rãi, có thể nói là một khởi đầu hoàn hảo. Sau thành công đầu tiên, Kurt đã có ý tưởng về Các biến khúc Goldberg của Bach và dành 10 năm để hoàn thành cả chuyển soạn, tập và ghi âm. Không ít người đánh giá bản chuyển soạn của Rodarmer nhỉnh hơn của Eotvos. Cây guitar của Kurt Rodarmer dùng cho bản ghi âm này được thiết kế và chế tác đặc biệt. Đây là thành quả của sự hợp tác lâu dài giữa Tiến sĩ Michael Kasha của Đại học bang Florida và nghệ nhân chế tác guitar Richard Schneider. Tiến sĩ Kasha là người tiên phong trong việc áp dụng những lý thuyết vật lý vào thiết kế thân đàn. Cây đàn mang tên cô gái Cassandra được chế tác theo mô hình của Kasha với ngựa đàn được chia không đối xứng. Lỗ thoát âm được đặt ở phía vai trái cho phép phát huy tối đa dải âm trầm đồng thời sẽ tạo âm sắc phong phú hơn trên toàn dải. Bàn phím của nàng được mở rộng đến 24 phím, thêm 5 phím so với tiêu chuẩn. Mặt trên và lưng của nàng làm bằng gỗ đỏ California, các phím của nàng bằng đồng berili và chiều dài làm việc của dây(scale length) là 680 mm, dài hơn 30mm so với thông thường, chiều dài này càng lớn thì càng tốn sức bấm của ngón tay trái.
Về mặt chuyển soạn, cả J. Eotvos và K. Rodarmer đã đạt đến đỉnh cao chưa từng có. Ca ngợi là siêu phẩm chỉ là quan điểm riêng của người viết bài này. Qua tương tác theo dõi trên các mạng xã hội trong nước và quốc tế, tôi nhận thấy rất hiếm người biết đến hai nghệ sĩ cùng ba album này. Đó là một thực tế đáng ngạc nhiên vì trong giới guitar J. S. Bach luôn ở vị trí đầu tiên như trong mọi chuyên ngành âm nhạc khác.
3/2/2023
Trịnh Minh Cường
Nhận xét
Đăng nhận xét