Cách xưng hô của người Việt thường phân định rõ ràng thứ bậc
kiểu gia đình theo tuổi. Trong gia đình thì lớn là anh chị, nhỏ là em. Anh chị
em họ theo ngôi thứ của bố mẹ. Trong gia đình tôi, anh chị họ không hoàn toàn
theo quy tắc đó. Người vai anh chị vẫn gọi em họ lớn tuổi hơn là anh chị và
xưng em khi còn nhỏ. Lớn cỡ cấp 3 thì vẫn gọi anh chị nhưng xưng tôi, như thể
hiện sự trưởng thành. Khi học cấp 1, tôi đã rất ngạc nhiên khi chứng kiến thằng
bạn cùng lớp ở bên kia đường xưng mày tao với anh nó hơn chúng tôi 2 tuổi. Ở
nhà tôi mà xưng hô thế có mà ăn vài phất trần vào mông.
Khi mới vào đại học, cứ hơn khoá là tôi gọi anh xưng em. Tôi
phục lăn một thằng bạn thân cứ thản nhiên vỗ vai mày tao với mấy anh trên hẳn
2-3 khoá. Nó xưng hô như thế một cách vô tư như thể nó đang học khoá đó. Một thằng
bạn thân khác cũng hay xưng hô ngang hàng với bọn khoá trên nhưng theo kiểu muốn
thể hiện đẳng cấp. Tôi thấy chẳng cần phải thể hiện đẳng cấp bằng cách đó và
luôn vô tư anh em với bọn khoá trên mà chẳng thấy thằng nào coi thường mình. Tất
nhiên, có thể vì tôi là nghệ sĩ hàng sao của trường. Nhưng thằng bạn nói trên
cũng là ngôi sao bóng đá hàng đầu mà. Tính nó luôn thích hơn người từ bề ngoài
và đến nay vẫn vậy.
Ra đời kiếm sống, tôi thấy việc xưng hô có vẻ quan trọng hơn
vẫn tưởng. Có người mới gặp thăm dò tuổi nguowfi mới gặp rồi nói với vẻ bề
trên: Cậu bằng tuổi em út tôi. Có người thì bảo hơn anh hai ( trưởng) 1 tuổi.
Tôi thấy bằng tuổi mấy người đó thì liên quan quái gì đến công việc của mối quan
hệ đó chứ. Thế mà có liên quan đấy, đơn giản vì họ thấy quan trọng. Đó là mối
tương quan trực tiếp giữa hai người theo tuổi của họ. Khi một thanh niên chào
tôi bằng chú chẳng hạn, tôi sẽ có phản xạ so sánh tuổi cháu đó với con mình, hoặc
ước đoán tuổi bố cháu. Có lúc tôi thầm nghĩ : Bố cháu chắc gì bằng tuổi chú.
Cũng có lúc chuyện xưng hô vì tuổi tác lại là cớ để trêu đùa. Một cháu bán hàng
tuổi tin gọi tôi bằng chú. Tôi đã gặp mẹ cháu nên nói: Cháu gọi ta bằng chú sẽ
làm mẹ cháu buồn đấy. Cháu trố mắt:Vì sao ạ ? Thì ta là chú có nghĩa là ít hơn
tuổi bố mẹ phải không ? Có nghĩa mẹ cháu già hơn ta đấy. Dần dần tôi cũng tập
được thói quen không bận tâm đến ngôi thứ khi xưng hô nữa vì thực ra, chúng ta
với họ có bà con gì đâu. Xưng hô thế nào cũng được miễn là đủ lịch sự. Hành động
thế nào trong mối quan hệ đó mới quan trọng. Cũng có người phàn nàn giới trẻ
ngày nay xưng hô bừa bãi. Thậm chí họ bị trách qua cuộc nói chuyện bằng điện
thoại.
Mỗi gia đình lại có phong cách riêng trong xưng hô. Ví dụ em
họ của bạn bạn đồng nghiệp lớn hơn tôi 2 tuôi. Tôi gọi anh ấy bằng anh xưng
tôi, nhưng anh ấy cứ gọi tôi bằng anh xưng em. Cậu bạn tôi ít hơn tôi 4 tuổi
khi nói chuyện với tôi vẫn gọi người em họ hơn mình 6 tuổi bằng tên: A nó thế nọ
thế kia …. – rất đàn anh ! Vợ bạn tôi kém chồng 5-6 tuổi và kém người em họ của
chồng cả chục tuổi thì gọi là “ thằng A “ ngọt lịm khi nói chuyện với tôi. Đến
phòng mạch của một người bạn, tôi thấy anh gọi cô nhân viên là chị xưng chú
theo kiểu với người nhà. Tôi góp ý với anh nên xưng hô không gia đình hoá thì
hơn. Trong công việc nên đề cao sự sòng phẳng, gia đình hoá dễ tạo cảm xúc nể
nang và anh đồng ý như vậy.
Qua một vài tiểu thuyết tôi đã xem về thời trước Cách mạng,
tôi thấy người ta hay xưng tôi hay con và gọi ông bà với người già, cậu mợ với
người trẻ hơn. Nói chung ít đại từ nhân xưng hơn có vẻ giống Tây hơn sau này.
Xưng hô theo kiểu Tây thoải mái hơn vì chẳng phải quan tâm nhiều đến tuổi tác.
Một đối thoại rất vui trong một bộ phim Mỹ:
- Anh tên là gì ?
- Hu ! (Who - ai)
- Tôi hỏi anh tên là gì cơ mà ?
- Hu !
- Anh đùa à ? TÊN ANH LÀ GÌ ? ( gằn từng tiếng)
- Thì tên tôi là Woo mà(phát âm là hu giống hệt who).
2020
Trịnh Minh Cường
Nhận xét
Đăng nhận xét