Guitar (cổ điển) là một nhạc cụ dây với 6 dây phát âm bằng cách gảy bằng móng tay. Dây của cây đàn này cũng có lịch sử phát triển tương ứng với lịch sử nhạc cụ. Guitar đã tiến hóa từ lute và huela là những cây đàn có 4 hoặc 5 dây đôi rồi hoàn chỉnh thành 6 dây như ngày nay vào khoảng giữa thế kỷ XVIII. Dây của guitar phát triển theo ba giai đoạn phụ thuộc vào vật liệu chế tạo và cấu trúc.
1. Dây catgut(ruột
mèo)
Trong quá khứ, vật liệu phổ biến nhất
để làm dây cho các nhạc cụ dây là thứ được gọi là catgut(ruột mèo). Nó được sử
dụng để làm dây dây đàn harp, lute, guitar, violin và các nhạc cụ dây khác cũng
như các loại trống hành quân(dây căng dưới mặt trống). Nhưng thực ra, vật liệu
này được làm từ ruột của cừu hay gia súc nói chung chứ không hẳn như tên gọi. Có
thể nguồn gốc của từ catgut là cách viết tắt của từ cowgut. Một nguồn gốc khác
có thể từ một từ dân gian. Theo đó thuật ngữ kitgut (từ kit có nghĩa là đàn
violin) có thể đã bị nhầm lẫn với một nghĩa khác của từ kit là "mèo nhỏ".
Các dây bass cũng được làm bằng catgut nhưng được quấn tơ xung quanh. Việc sử dụng
catgut cho các nhạc cụ đã được kể trong Thần
thoại Hy Lạp: Hermes, con trai của thần Zeus, đã làm ra một cây đàn lia bằng
cách mổ bụng một con rùa, sau đó đặt da bò lên mai để làm hộp cộng hưởng, và cuối
cùng lắp thêm bảy dây làm từ ruột cừu. Trong vở kịch Much Ado About Nothing, William Shakespeare đã đề cập đến việc sử dụng
catgut để tạo ra âm nhạc và làm khán giả tán thưởng qua câu nói của một:
"Có lạ không khi ruột cừu có thể đem linh hồn ra khỏi cơ thể đám đàn
ông?".
Người ta làm dây catgut như thế
nào? Phần mỏng nhất của ruột cừu được sử dụng để làm dây catgut, nó còn được gọi
là "saitling" theo từ tiếng Đức "saiten" có nghĩa là dây.
Ruột được làm sạch và ngâm trong nước. Sau đó lớp bên ngoài được cạo sạch bằng
dao cùn. Sau đó người ta ngâm nó trong dung dịch kiềm rồi làm mịn bằng cách tuốt
và tẩy trùng bằng khói lưu huỳnh. Sau đó họ nhuộm màu và phân loại chúng theo
các kích cỡ. Cuối cùng, một số sợi khác nhau được xoắn lại với nhau thành một
dây, số lượng sợi phụ thuộc vào mục đích sử dụng. Ngoài việc làm dây đàn, dây catgut
còn dùng làm lưới vợt tennis và chỉ khâu phẫu thuật.
2. Dây quấn kim loại
Dây quấn bằng kim loại xuất hiện lần
đầu tiên vào khoảng năm 1659. Đến cuối thế kỷ XVII, chúng thường được sử dụng làm
dây trầm hơn trên các nhạc cụ bass cũng như trên cây violin Pháp. Những dây kiểu
mới này đã đóng một phần quan trọng trong quá trình phát triển của guitar.
Trong vài thế kỷ, cây đàn guitar dùng dây đôi nên bộ dây của nó được sắp xếp theo cặp hoặc theo khóa. Vào thế kỷ XVIII, các nghệ sĩ guitar bắt đầu
sử dụng dây đơn như Giacomo Merchi đã đề cập trong cuốn Traité des Agrèmens de la musique Exutés sur la Guitarre(Chuyên luận về
diễn tấu guitar) xuất bản năm 1777: “Tôi dùng lời tựa này để nói về cách lắp
dây cho đàn guitar bằng dây đơn. Hiện tại rất dễ dàng tìm được một lượng lớn
các dây thực sự. Các dây đơn rất dễ điều chỉnh và cho âm thanh sạch. Chúng tạo
ra âm thanh trong trẻo, vừa mạnh mẽ vừa êm dịu và gần giống với âm thanh của
đàn harp, đặc biệt nếu sử dụng loại dây to hơn.”
Nhưng dây catgut có một số nhược điểm lớn:
- Rất khó điều chỉnh đúng cao độ.
- Rất không ổn định với sự thay đổi của độ ẩm. Điều này rất phiền
phức đối với các nghệ sĩ đi lưu diễn.
- Cao độ không ổn định.
- Độ bền rất kém.
3. Dây nylon
Trong Thế chiến thứ II, nhu cầu cao
về chỉ khâu phẫu thuật làm từ catgut đã làm thiếu hụt nguồn cung dây đàn guitar
vốn làm từ vật liệu này. Trong một chuyến lưu diễn ở Hoa Kỳ, bậc thầy Andrés Segovia(1893-1987)
đã gặp khó khăn trong việc tìm dây catgut Pirastro yêu thích của mình. Ông đã
nhắc đến chuyện này trong một bữa tiệc dành cho các nhà ngoại giao nước ngoài. Sau
đó, một trong những quan chức tham dự, tướng Lindeman của Đại sứ quán Anh, đã
có một ít dây guitar gọi là dây nylon từ một số thành viên trong gia đình Du
Pont và đưa chúng cho bậc thầy. Segovia nhận thấy dây đàn này khá phù hợp trừ
điểm có âm sắc kim loại. Nhưng ông tin rằng nhược điểm này có thể cải thiện được.
Người đầu tiên sử dụng nylon để làm
dây đàn guitar là một nhà chế tác nhạc cụ người New York gốc Đan Mạch - Albert
Augustine(1900-1967). Bà Rose Augustine, vợ ông, kể rằng ông đã gặp khó khăn
trong việc tìm kiếm nguồn vật liệu trong chiến tranh. Sau khi tình cờ thấy một
số sợi dây nylon trong một cửa hàng bán đồ quân dụng dư thừa ở làng Greenwich, ông
đã thử dùng nó để sản xuất dây guitar. Sau đó, Augustine đã tiếp cận công ty Du
Pont đề nghị họ hỗ trợ anh sản xuất dây guitar thế hệ mới. Nhưng công ty này
không tin rằng các nghệ sĩ guitar sẽ chấp nhận các đặc tính âm thanh của dây nylon.
Rồi Segovia và Augustine cũng gặp nhau bởi người bạn chung của họ là Vladimir
Bobri, biên tập viên của tạp chí Guitar Review. Họ quyết định sẽ cùng nhau theo
đuổi sự nghiệp phát triển dây nylon cho guitar. Du Pont, vẫn hoài nghi về ý tưởng
này, đã đồng ý cung cấp nylon nếu Augustine tham gia vào quá trình phát triển
và sản xuất thực tế. Sau ba năm phát triển, Du Pont đã bị thuyết phục và dây
nylon đầu tiên mang nhãn hiệu Augustine đã được sản xuất thương mại vào năm
1948. Thành quả này có sự hợp tác của Olinto Mari, chủ tịch của hãng dây E.
& O. Mari / La Bella Strings. Các dây Augustine đầu tiên gồm ba dây cao là
dây trơn, ba dây trầm có lõi nylon quấn kim loại. Tuy nhiên, ba dây trầm bị phát
hiện có vấn đề về âm thanh. Nhưng vấnđề đó không đủ làm khó một Augustine kiên
trì. Ông đã sớm khắc phục sau khi thử nghiệm nhiều kim loại, các kỹ thuật làm mịn
và đánh bóng khác nhau. Nghệ sĩ guitar người Brazil Olga Coelho được cho là người
đầu tiên sử dụng dây nylon trên sân khấu.Đó là buổi hòa nhạc của bà diễn ra năm
1944 tại New York. Vào thời điểm đó, bà đang sống cùng Andrés Segovia nên chúng
ta có thể phỏng đoán rằng bà cũng tham gia vào quá trình hoàn thiện dây nylon của
Augustine.
Sau đó, cùng sự phát triển như vũ
bão công nghệ hóa dầu, công nghệ sản xuất dây nylon đã liên tục phát triển.
Ngày nay không thể thống kê được số lượng nhà sản xuất dây nylon trên khắp thế
giới. Mỗi nhà sản xuất lại có nhiều dòng dây khác nhau để có thể chiều ý các
guitarist vốn rất khó tính khi lựa chọn dây cho cây đàn của họ. Dây nylon ngày
nay dù đã rất hoàn thiện nhưng vẫn chưa hoàn toàn làm hài lòng các guitarist.
Các dây quấn kim loại có nhược điểm là có ma sát lớn khi tiếp xúc với các đầu
ngón tay tạo ra tạp âm ken két rất khó chịu. Một điều oái oăm là dây mới lắp cho
âm thanh hay thì tạp âm đó lại kêu to nhất. Sau 5-7 ngày sử dụng tạp âm mới giảm dần và chất lượng âm thanh
cũng dần giảm theo. Một nhược điểm nữa của dây nylon là phải mất 5-7 ngày sau
khi lắp mới ổn định được cao độ. Khi mới lắp, dây sẽ dãn liên tục sau khi lên
đúng cao độ. Thậm chí không giữ ổn định để nghệ sĩ chơi một tiểu phẩm. Các nhà
sản xuất liên tục cập nhật các thành quả mới của công nghệ polymer để dây của họ
ngày một hoàn thiện hơn. Các thế hệ mới nhất như dây composite, dây carbon khắc
phục đáng kể hai nhược điểm kể trên. Dù có rất nhiều hãng dây với nhiều dòng
dây để lựa chọn, nhưng một số guitarist không cảm thấy hài lòng nếu sử dụng
nguyên mộ bộ dây của một nhà sản xuất. Họ lựa chọn vài ba bộ dây khác nhau để
thành một bộ hỗn hợp cho cây đàn yêu quý của họ. Ví dụ có nghệ sĩ sẽ kết hợp 3
dây trầm hãng A và 3 dây cao hãng B. Có nghệ sĩ dùng đến 3 nhãn dây với 3 dây
trầm hãng A, dây 1 và 2 dùng dây của hãng B và riêng dây 3 dùng của hãng C …
Theo các guitarist, dây đàn quyết định đến 30% chất lượng âm thanh họ tạo ra trên cây đàn của họ. Sự phát triển của công nghệ vật liệu cùng sự sáng tạo của các nhà chế tác đàn đã góp phần quan trọng cho sự phát triển không ngừng của âm nhạc dành cho guitar. Nhạc cụ kèm theo dây, nhạc sĩ sáng tác và biểu diễn là ba dòng chảy theo cùng một hướng để cây guitar cổ điển càng khẳng định vị trí trong dòng chảy âm nhạc cổ điển nói chung. Nó vẫn là “một dàn nhạc nhỏ” trong thế giới của vô số nhạc cụ khác nhau.
17/6/2021
Trịnh Minh Cường
Nhận xét
Đăng nhận xét