Vũ điệu là điệu nhảy, vũ khúc là nhạc để nhảy hoặc theo kiểu nhạc nhảy.
Dưới triều
vua Louis XIV, ballet và khiêu vũ phát triển rực rỡ trong sinh hoạt cung đình
và tạo ảnh hưởng lớn đến các nước khác. Trên khắp châu Âu, các nhà hát và cung
đình đều tuyển dụng các bậc thầy khiêu vũ người Pháp để dạy họ học những vũ điệu
thời thượng này. Đó là lý do các kiểu vũ điệu baroque đều bằng tiếng Pháp
(menuet, sarabande, bourrée, gavotte, gigue, chaconne, courante, v.v.) Và không
chỉ tên các vũ điệu, tên các bước di chuyển trong các vũ điệu baroque cũng bằng
tiếng Pháp !
Vì vũ điệu
baroque có nghĩa là một vũ điệu cung đình (được biểu diễn trong hoàng cung và
các khung cảnh cao cấp khác), nên nó là một loại hình khiêu vũ có cấu trúc cao.
Vũ đạo được ấn định và tuân theo các mẫu cụ thể được xác định trước. Thông thường,
vũ đạo có các động tác ve vãn cực kỳ phổ biến vào những năm 1600 và 1700. Các
bước trong các vũ điệu baroque cũng có tính đối xứng cao và đều đặn, khác rất
nhiều so với các vũ điệu hiện đại khuyến khích sự ngẫu hứng và thư giãn.
Hầu hết
các hình thức khiêu vũ trong nhạc mục baroque đều có thể được thực hiện solo.
Tuy nhiên, ngày xưa các vũ điệu hầu như
luôn được thực hiện theo cặp. Vũ điệu Baroque được coi là tiền thân của ballet
cổ điển, nhưng không có nghĩa là chúng giống nhau. Ballet nhấn mạnh việc nhón
chân, trong khi vũ điệu Baroque thì gắn liền với mặt đất hơn, gót chân chỉ nhấc
nhẹ khỏi sàn. Về mặt thẩm mỹ, hai kiểu nhảy múa này cũng khác biệt. Do đặc tính
phải theo mẫu, các vũ điệu Baroque thường được mô tả là "cứng nhắc".
Và cứng nhắc chắc chắn không phải là điều mà ballet cổ điển nhắm đến! Ballet cổ
điển nhấn mạnh nhiều hơn vào sự uyển chuyển, duyên dáng và thanh lịch nhất có
thể.
Theo ghi
chép lịch sử, có hơn 300 điệu khiêu vũ và biến thể trong nhạc mục baroque.
Trong số đó, có 9 vũ điệu được ưa chuộng nhất. Một màn trình diễn vũ điệu
baroque được thực hiện theo suite gồm nhiều chương có bản nhạc riêng và một kiểu
nhảy cụ thể.
1- Allemande(a-lơ-măng’đ)
Allemande,
có nghĩa đen là kiểu Đức, người Đức trong tiếng Pháp, là một vũ điệu baroque bắt
nguồn từ Đức. Nó còn có tên khác là alman(d). Đặc trưng của nó là tư thế cơ thể
thả lỏng, cử chỉ tay có điểm nhấn và kiểu bước thay đổi. Đây là một vũ điệu khá
vui vẻ, sống động theo nhịp hai với nhịp độ vừa phải. Allemande thường là
chương đầu tiên trong một tổ khúc baroque. Tuy nhiên, đôi khi trước chương này
sẽ là phần khiêu vũ giới thiệu ngắn (prelude) và Allemande sẽ là chương thứ hai.
Ví dụ:
Allemande - chương đầu tiên trong Partita BWV 1013 cho flute solo, một tác phẩm
độc đáo bậc nhất của J S Bach.
https://youtu.be/X0T6KysSejQ?si=JjrMwaj_K7-K3WvW
Nhảy: https://youtu.be/cZWDrjLO7r4?si=sbV3JMVF4Si_JGJ8
2- Courante(cu-răng’t)
hay corrente(cô-ren-tê)
Corrente có
nghĩa là chạy trong tiếng Ý. Nó thường xuất hiện sau Allemande trong một suite vũ
khúc baroque như chương thứ hai (thứ ba nếu có prelude). Vũ điệu này đúng như
tên gọi của nó, đặc trưng bởi một loạt các bước chạy và nhảy. Có hai kiểu
courante: Pháp và Ý. Courante Pháp được mô tả là “trang nghiêm và uy nghi” theo
nhịp 3. Trong các vũ điệu cung đình Pháp courante chậm nhất. Kiểu Ý ngược lại
nhanh và sống động hơn nhiều.
Ví dụ:
Courante từ suite đầu tiên cho cello solo BWV 1007 của J S Bach: https://youtu.be/GwDn8eqtinw?si=3X1zXzF-2gTE-2M-
Nhảy: https://youtu.be/KdYoW6lhf6A?si=75jNRO5USoTgvNYF
3- Gavotte(ga-vốt)
Gavotte
là một vũ điệu Pháp. Tên gavotte liên quan đến người Gavot cư trú ở vùng Pays de Gap ở phía
đông nam nước Pháp. Gavotte theo truyền thống được nhảy bởi các đối tác hoặc
nhóm các cặp đôi di chuyển theo vòng tròn hoặc đường thẳng. Điệu nhảy này rất
lãng mạn và khá phổ biến với các cặp đôi ngày xưa. Ở đầu thời kỳ baroque, điệu
nhảy này có thể kết thúc bằng nụ hôn, về
sau chuyển thành tặng hoa.
Ví dụ:
Gavotte từ English Suite thứ 3 BWV 808 của J S Bach viết cho đàn phím chuyển soạn
cho guitar:
https://youtu.be/77zunu98Tao?si=WH9INeIr9pd_6cso
Nhảy: https://youtu.be/ENXKul5_RQc?si=dryZbek63MME60Wj
Menuet được
coi là một nghi thức thông hành của các cận thần trẻ vào thời đó. Trong số các
vũ điệu baroque, menuet có lẽ phổ biến nhất. Tên “Menuet” có lẽ xuất phát từ
tên đầy đủ của vũ điệu nhảy là pas menus
(“những bước nhảy nhỏ”). Và tên này cũng mô tả chính điệu nhảy. Menuet bao gồm
các hình thể lướt nhẹ được dẫn dắt bởi "những bước nhảy nhỏ" vào phách
mạnh. Menuet được mô tả là “có kiểm soát, trang trọng và duyên dáng”.
Ví dụ:
Menuet trong cello suite thứ 2 BWV 1008:
https://youtu.be/5kwAAES6QEs?si=Jij_xo_9OJhIy3rO
Nhảy: https://youtu.be/Ik1b4jH9Rk8?si=A86RqR7GCeMHDUCi
5- Passepied(pa-x-pi-ê)
Passepied
trong tiếng Pháp có nghĩa là "chân đi qua" là một vũ điệu nhảy cung
đình nhẹ nhàng của Pháp nhịp ba với các
bàn chân di chuyển vào và ra khỏi nhau, do đó mà thành tên. Vũ điệu này có nguồn
gốc từ Brittany rồi nhanh chóng lan rộng
khắp nước Pháp dưới triều Louis XIV. Trong tiếng Anh, đôi khi nó được đọc là
“paspy” hoặc “paspie”, giống như cách phát âm tiếng Pháp của nó.
Bạn sẽ thấy
nó trong các cảnh đồng quê của các vở opera và kịch viết vào thế kỷ 18.
Passepied có mối liên hệ chặt chẽ với các trang trại và nông dân đến nỗi các vũ
công mặc trang phục của những người chăn cừu khi khiêu vũ.
Ví dụ:
Paspied từ vở opera Castor et Pollux của J-P Rameau:
https://youtu.be/IpjVYv-9ZxQ?si=Oo5b4EfCbyQIME6a
Nhảy: https://youtu.be/konEJ184Odo?si=eYt1j-DQO9xrD2lB
Bourrée
là một vũ điệu nhịp 2 bắt nguồn từ nhưng người tiều phu ở Auvergne, Pháp. Bourrée
hơi giống gavotte nhưng có tiết tấu phức tạp hơn một chút và được đặc trưng bởi
một chuỗi bước chân nhanh chóng được gọi là bước bourrée. Có nguồn cho rằng bourrée
vốn là vũ điệu của những người tiều phu. Đôi khi nó được gọi là “điệu nhảy guốc
kiểu Pháp”do người nhảy đi guốc gỗ để dập mạnh mẽ hơn.
Ví dụ:
Bourrée trong suite đầu tiên cho lute BWV 996 của J S Bach
https://youtu.be/rKebYt6m0t0?si=sDZ5cG19l_Nq5sOI
Nhảy: https://youtu.be/seNflQgjg7g?si=WLRRzZyhnSR51_CZ
7- Rigaudon(ri-gô-đông)
Người Anh
gọi là rigadon hoặc rigadoon, là vũ điệu Pháp có nhịp 2 sống động tương tự như
bourrée nhưng rigaudon có tiết tấu đơn giản hơn. Nó là vũ điệu cho cặp đôi gắn
liền với các tỉnh Vivarais, Languedoc, Dauphiné và Provence miền nam nước Pháp
rồi trở thành một vũ điệu cung đình dưới triều đại của Louis XIV.
Ví dụ:
Rigaudon của J. B. Lully:
https://youtu.be/eRgSAGOv2sw?si=5V1XUbRWeyAd_Ueh
Nhảy: https://youtu.be/rrvYXkqK0pI?si=BelGcfJ4KZkw1hUH
8- Sarabande(xa-ra-băng’đ)
Sarabande
có nguyên bản từ tiếng Tây Ban Nha là zarabanda và là một vũ điệu cung đình Tây
Ban Nha với các bước chậm rãi cùng các cử
chỉ tô điểm phức tạp của cánh tay. Lịch sử vũ điệu baroque này khá thú vị. Đầu
tiên, vũ điệu này do một cô gái người Tây Ban Nha biểu diễn với các động tác
khá khêu gợi và hát lời lẽ tán tỉnh đến mức vua Philippe II của Tây Ban Nha đã
cấm hẳn vũ điệu này. Về sau vũ điệu này phổ biến trở lại trong cung đình Louis
XIV. Biến thể sarabande của Pháp chậm hơn so với kiểu Tây Ban Nha. Người ta kể
rằng vì vua Louis XIV quá to lớn và nặng nề nên mọi người phải giảm nhịp độ để
ông có thể nhảy cùng. Về sau sarabande còn liên quan đến lễ nghi tang lễ nên nhịp
độ của nó càng chậm và chậm nhất trong số các vũ điệu. Thông thường, sarabande
được nhảy theo nhịp 3 và có hai phần, phần hai dài hơn phần đầu.
Ví dụ:
Sarabande từ suite HWV 437 của G F Handel
https://youtu.be/qw4JjdwApto?si=aMN-AyTBHivljxBZ
Nhảy: https://youtu.be/GjLTTgv5FUQ?si=Y-J_FRmYQqKVGsUw
9- Gigue(gi’g)
Là vũ điệu
Anh theo nhịp 3/8 hoặc 6/8 với nhịp độ nhanh với cấu trúc đa âm. Với nhịp độ
nhanh sôi nổi nên thường là chương kết trong một suite. Tên gọi gigue có lẽ bắt
nguồn từ một loại nhạc cụ dây là giga hay dùng để đệm khi khiêu vũ.
Ví dụ: Gigue
từ partita thứ 3 BWV 1006 cho violin solo của J S Bach:
https://youtu.be/_vJsPC5u3lw?si=9myGPbTYie-vqgtf
Nhảy: https://youtu.be/cZWDrjLO7r4?si=8gMxxW99IAKmVDr8
24/5/2024
Trịnh
Minh Cường biên tập theo
Nhận xét
Đăng nhận xét