BEETHOVEN, BẢN ANH HÙNG CA CỦA SỐ PHẬN

 Khác với không ít  người yêu Beethoven, bản nhạc đầu tiên của ông tôi được nghe không phải là Fur Elise hay Sonata Ánh Trăng mà là Minuet in G trong một bộ phim nào đó: https://youtu.be/wbwUBlYU9eQ?si=4ZzL1EB223VeQzoL  

Tất nhiên khi xem phim chưa biết tên cũng như tác giả của bản nhạc. Mãi về sau khi được đi học guitar tình cờ nhận ra thầy mình đang tập bản này và khi đó  mới biết tác giả là Beethoven. Trước khi có cơ hội để thưởng thức âm nhạc của ông nhiều hơn Minuet in G tôi được đọc cuốn sách của A-lơ-svang viết về của đời và sự nghiệp của ông. Đó là khi tôi đang học cấp 2 và cuốn sách đó là một trong những cuốn sách hay nhất tôi từng đọc. Cuốn sách có trích dẫn một số dòng nhạc để minh họa cho các tác phẩm được đề cập. Sau khi học guitar một thời gian tôi tự chơi được các trích dẫn đó và thấy câu chuyện sinh động hẳn lên. Đồng thời tôi cũng ước giá mà được nghe chính những bản nhạc này thì còn tuyệt vời hơn nhiều. Cách đây ít năm một bạn nhạc đã tặng tôi cuốn sách này sau khi tôi kể cho bạn điều trên, thật xúc động khi gặp lại một người bạn cũ. Khi xưa tôi đã xem đi xem lại cuốn sách không biết bao nhiêu lần. Chưa nhân vật tiểu thuyết nào hấp dẫn tôi như Beethoven, bất kể David Copperfield hay Ivanhoe thường là chủ đề chính cho những buổi chém gió cùng mấy thằng bạn. Nhà soạn nhạc lừng danh như ông đương nhiên tôi phải dành cho ông ngôi số một rồi. Trước đó tôi chỉ được đọc vài trang về Mozart trong tập sách danh nhân Cuộc Sống và Sự Nghiệp.

 Là con của một ca sĩ cung đình cậu bé Ludwig được học nhạc ngay từ nhỏ như bao đứa trẻ con nhà nhạc sĩ khác. Nhưng thật tội nghiệp cho cậu vì ông bố Johann quá khao khát con mình thành thần đồng như Mozart nên đã ép buộc cậu bé luyện tập một cách tàn bạo, đến mức Ludwig đã căm ghét âm nhạc. Nhưng thật may sự căm ghét đó không tồn tại bao lâu vì cậu đã tìm thấy chính mình trong âm nhạc. Từ một nhạc sĩ ở Bonn quê mùa, Beethoven đã chinh phục Vienna để thành một ngôi sao của thủ đô âm nhạc. Beethoven là một người đàn ông không có gì hấp dẫn với dáng người thấp béo lực lưỡng, ăn mặc tuềnh toàng với đôi mắt lấp lánh vẻ hoang dại. Vì cần những nhà bảo trợ cũng như việc dạy các học trò quý tộc là nguồn thu nhập quan trọng nên ông cũng cố gắng xây dựng cho mình phong cách phù hợp với họ như tập khiêu vũ hay cưỡi ngựa. Nhưng ông không mấy thành công vì là người vụng về trái ngược hoàn toàn với tài năng chơi đàn. Và ông lại là ngưởi rất kiêu hãnh. Ông sẵn sàng bỏ mặc bà bá tước già quỳ xuống van xin ông chơi một bản nhạc mà không chiều lòng bà, mặc dù bà là mẹ của công tước Lichnowsky, một nhà bảo trợ cho ông. Dù ngưỡng mộ tài năng của Wolfgang Goethe nhưng ông đã tỏ ra không đồng tình cung cách hơi quỵ lụy giới quý tộc của nhà thơ. Một lần cả hai đang cùng dạo chơi thì có một nhóm quý tộc khi đi ngược chiều, Beethoven đã không nhường đường để họ phải tránh ông rồi tỏ ra đắc ý trêu nhà thơ đang bối rối vẻ có lỗi. Ông còn gọi nhóm quý tộc điều hành  việc bảo trợ cho chính ông  là “ bọn công tước đểu giả”. Là người có tư tưởng cấp tiến, ông đã rất hâm mộ Cách mạng Pháp và Napoleon. Chính người hùng của Cách mạng Pháp đã tạo cảm hứng để ông viết Giao hưởng số 3 và đề tặng kiệt tác phẩm cho Napoleon. Nhưng khi hay tin Napoleon lên ngôi hoàng đế ông đã lập tức xé bỏ trang bìa của bản thảo và thay trang bìa mới với tiêu đề “Sinfonia Eroica” – Giao hưởng Anh hùng. 

Ông là một điển hình cho kiểu người “thạch trung ẩn ngọc”. Đằng sau vẻ ngoài kém hấp dẫn lại thêm di chứng của bệnh đậu mùa là một người nói chuyện hóm hỉnh có duyên và là người bạn trung thành. Vì thế ông đã có những bạn tốt là người hâm mộ, đồng nghiệp và học trò. Tuy nhiên trong tình yêu ông lại là người cả đời đau khổ vì chưa một lần thành công. Đó là một nỗi đau thực sự khi ông không thiếu bạn nhưng lại không thể tìm từ đó nửa kia của mình, thực sự là một trớ trêu của số phận. Nhưng nỗi đau đó còn chưa là gì so với nỗi đau của một nhạc sĩ bị điếc. Tuy nhiên các nỗi đau đó dù gộp lại cũng không cản được ông viết ra các kiệt tác âm nhạc. Chẳng ai khác ngoài chính ông xứng đáng được nhận đề tặng bản  Giao hưởng Anh hùng ca của ông. Như Romain Roland đã viết: Đi đầu đoàn quân an hùng này, chúng ta hãy dành vị trí tiên phong cho Beethoven mạnh mẽ và sáng trong. Giữa những khổ đau của mình, chính ông mong mỏi rằng tấm gương của ông có thể là một trụ cột cho nhưng người khốn khổ khác, “và rằng nỗi bất hạnh sẽ nguôi ngoai khi gặp được một người bất hạnh giống mình, người mặc kệ mọi trở ngại tự nhiên đã làm tất cả những gì có thể để trở thành một người xứng danh “con người”. 

Beethoven viết hơn 700 sáng tác ở hầu hết các thể loại khác nhau. Các sáng tác này đã đưa ông lên vị trí hàng đầu của Trường phái Vienna Thứ Nhất cùng các bậc thầy J Haydn, W A Mozart. Đối với thính giả ở mọi thời đại bất kể tầng lớp tinh hoa hay bình dân, ông luôn nằm trong hàng đầu những nhà soạn nhạc được yêu mến nhất. Với người viết bài này, âm nhạc của ông luôn làm tôi liên tưởng đến người đàn ông thực sự, là nguồn cổ vũ lớn lao với những người đang gặp khó khăn. Là một người giàu tình cảm chân thành nhưng ông không cổ vũ cho bi lụy sến súa. Trong một buổi hòa nhạc của ông, khi thấy nhiều khán giả nữ khóc lóc khi nghe ông biểu diễn thì ông nói: hãy cho tôi những tràng vỗ tay, đó là điều tôi mong muốn chứ không phải nước mắt.

Trong các lĩnh vực sáng tác, Beethoven đều có những kiệt tác hàng đầu. So với hai tiền bối Haydn và Mozart, âm nhạc của Beethoven có diễn biến phức tạp hơn với độ tương phản cao hơn nên có thể tạo cho thính giả nhiều cảm xúc bất ngờ hơn, bùng nổ hơn. Không phải tự nhiên mà người ta gọi bộ 32 piano sonata của ông là Kinh Tân  Ước, còn Kinh Cựu Ước là bộ Bình quân Luật của J S Bach, chẳng phải họ đã đặt Beethoven ngang hàng với Bach trong lĩnh vực đàn phím sao? Về thanh nhạc Beethoven đã sáng tạo ra thể loại liên ca khúc(song cycle) với liên ca khúc “ Gửi người yêu phương xa”( An die ferne Geliebte Op. 98), thể loại mà người đàn em F Schubert sẽ trở thành bậc thầy vô song. Ông đã đưa sự phối hợp giữa dàn nhạc và dàn hợp xướng lên một tầm cao chưa từng có với Choral Fantasy Op. 80 và đỉnh cao là Giao hưởng số 9 Op. 125; đồng thời mở ra kỷ nguyên mới cho thể loại giao hưởng. Beethoven sáng tác một vở opera duy nhất – Fidelio và ông cũng tạo dấu ấn riêng khi đề cao tư tưởng Khai sáng, ca ngợi tình yêu chung thủy và lòng dũng cảm.

Các nhà soạn nhạc lớn thường được ca ngợi về khả năng ứng tác siêu phàm và Beethoven cũng vậy. Ứng tác thường được hiểu là với một chủ đề(tức là một giai điệu) bất kỳ, người nhạc sĩ sẽ phát triển nó thành một bản nhạc và thường theo kiểu biến tấu. Về tài ứng tác của Beethoven có chuyện kể rằng một nghệ sĩ piano người Pháp nổi tiếng đến Vienna, người ta tổ chức cho ông và Beethoven biểu diễn giao lưu nhưng thực chất để so tài với nhau. Khách thể hiện khả năng ứng tác bằng một bản nhạc thuộc lòng trước và chủ yếu phô trương kỹ thuật. Đến lượt Beethoven ông lấy bừa tờ phân phổ bè cello trong tứ tấu đang viết dở trên bàn đem quay ngược tờ giấy  rồi ứng tác trên chủ đề do các nốt lộn ngược tạo thành.  Ngày nay chúng ta có thể thưởng thức phần nào khả năng ứng tác của các nhà soạn nhạc qua các biến khúc của họ.

 CÁC SÁNG TÁC CHÍNH CỦA BEETHOVEN

A. THANH NHẠC

Opera Fidelio: https://open.spotify.com/album/7g9cNHn8rCCW5uhUfD8uUZ?si=vxkJgi8HSheRxhXhAyCc-A

 Missa Solemnis, Op. 123: https://open.spotify.com/album/77MleVWoi45nMM4U6D9bGE?si=X4Kao7uYTjaR7hDCOUUhsQ

         Ca khúc nghệ thuật: https://open.spotify.com/album/1Fo70YAGnu5R3RGSITS7ml?si=TuVcYZezRyepKDJfVKOAzg

          2 cantata và các tác phẩm hợp xướng.

2 cantata: https://open.spotify.com/playlist/2qqrhp73rjkHOnYVqDwiNd?si=69d7c67cecaf4dc0

 

 B. NHẠC GIAO HƯỞNG

Ngoài 9 bản giao hưởng, Beethoven còn viết gần 20 sáng tác nhạc nền cho kịch, ballet và overture cùng các sáng tác cho nhạc cụ solo và dàn nhạc.

9 giao hưởng: https://open.spotify.com/album/406moXdGyGCv2d8Zt398bX?si=bXVPU_3USR2KXgqwNa6R-Q

 Violin concerto Op. 61 và 2 Romance cho violin và dàn nhạc Op. 40 và Op. 50:

https://open.spotify.com/album/0rJgxuFi3CK7huXORAOEsS?si=5lc1UdtcQ9OsRoPcoe_LHg

 Rondo for Piano and Orchestra in B♭ major WoO 6: https://open.spotify.com/track/6pdBwIR6vdrpPPnY4fh3WR?si=3dc53c1cc7584e86

 5 piano concerto:

https://open.spotify.com/album/2h49nGzjdYfDcOZlqs8liH?si=VQWNK940RdWO0fs0SVefpA

 Triple concerto Op. 56 cho piano, violin, cello và dàn nhạc.

Choral Fantasy Op. 80 cho piano, dàn hợp xướng và dàn nhạc: https://open.spotify.com/album/341AheiCE1nzi6eYmsaYp9?si=nV-pwYx9SqyWKKI3EUS6iw

           

C. NHẠC THÍNH PHÒNG

Sáng tác quan trọng nhất trong lĩnh vực thính phòng đương nhiên là bộ 32 piano sonata:

https://open.spotify.com/album/69E4c3YRkLPE0HwdP51TkA?si=8trZw6YWTlaLvZ5XosxIYA

 Các biến khúc cho piano độc tấu:

Vol 1: https://open.spotify.com/album/50ZBeQPgRXHDyIwfIwydTl?si=QWOdSHh6QPWwSmpGxKWZ4Q

 Vol 2: https://open.spotify.com/album/0guYCbtXFcLK2VoV5o6UBI?si=WpeyIZ6oR92DREufuTbphg

 Ca khúc nghệ thuật: https://open.spotify.com/album/6Ui4rmZHCrV8A0p2JlENhF?si=essZyY8LSrOoNfHNkp2Kcg

 10 violin sonata: https://open.spotify.com/album/569wvkM5oUgXj0KGbTBu28?si=I92DKnWFQ9KRHOLfDwUd-g 

 Cello và piano gồm 5 sonata và 3 tập biến khúc: https://open.spotify.com/playlist/7N15t0hkmCNfEQTgAJV6ny?si=ee3e3147db9c48a4

 Các Piano trio: https://open.spotify.com/album/0SqIGaG2IAUdIQrx0IVsAr?si=_JJ1HUwdQoarmLrqKxMTxg

 Các Piano quartet: https://open.spotify.com/album/33PI6eKOZkUjwpmYZx4bRX?si=IZcP6cy-R9WGZP4VZ09p6g

 Các Tứ tấu đàn dây: https://open.spotify.com/album/1WZ0ThMIJTwHyRWkghIOnt?si=CMOeDHUGTgWP336SkhpI4A 

26/3/2024

Nhân ngày giỗ người anh hùng 26/3/1827

 Chương kết       

Bổ sung nhân ngày giỗ Người 26/3/2025

Cuối tháng 11/1826 Beethoven bị cảm lạnh dẫn đến viêm màng phổi. Ngày 3/1/1827 ông di chúc toàn bộ cho cháu trai. Ngày 17/2 khi chờ  cuộc phẫu thuật thứ tư ông viết: "Tôi bình tĩnh chờ đợi và nghĩ rằng mọi điều tồi tệ đều kèm theo một điều tốt đẹp nào đó. Điều tốt đẹp là sự giải thoát - "cái kết của tấn hài kịch" - ông trăng trối. Ngày 26/3 ông qua đời trong một trận bão tuyết dữ dội, thật lạ  Mozart cũng ra đi trong một trận bão tuyết như thế. Cả thành Viên đưa tiễn ông, người ta ước tính đến tận 20 000-30 000 người đứng bên các con phố linh cữu ông đi qua. Bạn bè đồng nghiệp như  Hummel, Czerny và Schubert cầm đuốc đi bên linh cữu. Vì Beethoven không có di nguyện về âm nhạc cho tang lễ của chính mình, nên phần âm nhạc tang lễ đều do nhạc trưởng kiêm nhà soạn nhạc Ignaz von Seyfried quyết định. Trong khoảng thời gian từ khi Beethoven mất đến khi diễn ra tang lễ, Seyfried đã chuyển soạn hai trong bản Equales WoO 30 - ban đầu dành cho nhóm kèn trombone - rồi cho dàn hợp xướng nam và thêm một phần lời tiếng Latin. Ông cũng chuyển soạn Hành khúc tang lễ từ Piano Sonata Op. 26 của Beethoven cho 4 kèn trombone và dàn hợp xướng nam, và chỉ huy trích đoạn "Chorale of the Brethren of Charity" từ vở opera Wilhelm Tell của Bernhard Anselm Weber. Seyfried được cho là học trò của Mozart nên  ông cũng đã trình bày tác phẩm của riêng mình tại tang lễ của Beethoven - khúc "Libera me" kết hợp các trích đoạn từ Requiem của Mozart. Vài ngày sau đó tại một buổi lễ tưởng niệm Beethoven, Requiem của  Mozart  đã được trình diễn đầy đủ. Năm 1888, hài cốt của Beethoven và của Franz Schubert đã được chuyển đến Nghĩa trang Trung tâm và  họ mãi mãi an nghỉ tại “Góc của những nhạc sĩ” từ đó.

Trịnh Minh Cường