DOMENICO SCARLATTI

 

Trong lịch sử âm nhạc, khó tìm ra cặp cha con nhạc sĩ nào đều lưu danh ở hai lĩnh vực âm nhạc khác nhau như hai cha con Scarlatti. Trong khi người cha Alessandro Scarlatti(1660-1725) là một nhà soạn nhạc có những đóng góp quan trọng cho sự phát triển của opera, thì người con Domenico Scarlatti là một trong những đại diện lớn nhất của âm nhạc đàn phím trong thời Baroque.

Giuseppe Domenico Scarlatti sinh ngày 26 tháng 10 năm 1685 ở Napoli. Vào đầu năm này G F Handel và J S Bach cũng chào đời ở Đức. Địa vị cao của cha mẹ đỡ đầu của Domenico là bằng chứng cho thấy cha ông, Alessandro Scarlatti, là một nhạc trưởng thành đạt. Năng khiếu âm nhạc của Domenico phát triển với tốc độ phi thường. Năm mười sáu tuổi, Domenico đã trở thành nhạc công tại nhà nguyện hoàng gia. Hai năm sau, hai cha con rời Napoli đến Rome. Ở đây Domenico trở thành học trò của những nhạc sĩ lỗi lạc nhất nước Ý. Tính độc đáo trong các bản invention của Bernardo Pasquini và kỹ năng sọn thảo công phu, cùng với nền khoa học vững chắc và sức sống mãnh liệt của Francesco Gasparini đã hợp nhất để tạo thành nền tảng giúp Domenico phát triển thiên tài của riêng mình, việc kết giao với Corelli (Gasparini là học trò của Corelli) cũng góp phần cho sự phát triển của tài năng trẻ. Chẳng bao lâu sau Domenico Scarlatti đã trở thành nghệ sĩ harpsichord nổi tiếng ở đất nước mình. Ông phục vụ trong 5 năm (1714-19) trên cương vị nhạc trưởng tại Dàn nhạc Giulia ở Vatican. Ông đã sáng tác ít nhất một oratorio (1709) và hơn chục vở opera cho các nhà hát ở Napoli của cha mình: nhà hát San Bartolomeo (1703-4), Roman Palazzo Zuccari (1710-14), và Teatro Capranica (1715, 1718).

Các nhà bảo trợ của ông ở Rome bao gồm hoàng hậu Ba Lan lưu vong Maria Casimira (1709-14) và đại sứ Bồ Đào Nha tại Vatican, Hầu tước de Fontes (từ 1714), người vào năm 1720 đã thành công trong việc giành được Scarlatti cho nhà nguyện gia tộc ở Lisbon (bản Serenata Applause Genetliaco của ông được trình diễn tại Đại sứ quán Bồ Đào Nha năm 1714 và bản Contesa delle stagioni được trình diễn tại nhà nguyện hoàng gia Lisbon năm 1720).

Scarlatti cũng là một nhân vật quen thuộc tại các buổi họp hàng tuần của Accademie Poetico-Musicali(Viện hàn lâm Thơ Ca) do đức Hồng y Pietro Ottoboni, người nổi tiếng yêu âm nhạc và nghệ thuật giải trí tổ chức. Đó là nơi các nhạc sĩ giỏi nhất Rome gặp gỡ nhau và cùng biểu diễn nhạc thính phòng. Năm 1708 Scarlatti đã gặp người bạn đồng niên Handel ở đây. Khi đó cả hai nhạc sĩ hai mươi ba tuổi bị ép phải so tài với nhau vì  sự thúc giục và chứng kiến của Ottoboni. Họ được đánh giá ngang nhau về harpsichord, nhưng về organ Handel được đánh giá cao hơn. Từ đó, họ đã dành cho nhau sự tôn trọng và cùng nhau tạo nên nền tảng chắc chắn cho một tình bạn trọn đời. Qua Ottoboni, Scarlatti cũng gặp Thomas Roseingrave, một người ủng hộ ông nhiệt tình. Khi trở lại London, năm 1738-9 Roseingrave đã xuất bản ấn bản đầu tiên của tuyển tập Essercizi per gravicembalo(Các bài tập cho đàn harpsichord) của Scarlatti. Nhờ đó, nhà soạn nhạc người Anh Charles Avison đã có được ít nhất 29 bản sonata của Scarlatti để soạn thành một bộ 12 concerto vào năm 1744. Joseph Kelway và Thomas Arne cũng giúp phổ biến âm nhạc của Scarlatti ở Anh.

Bị thôi thúc bởi tinh thần ham hiểu biết bẩm sinh và lòng khao khát khám những vùng đất xa xôi đã khiến ông từ bỏ chức nhạc trưởng tại Nhà thờ Thánh Peter ở Rome để đến London, nơi vở opera Narciso của ông được diễn nhưng chỉ đạt được thành công vừa phải. Từ London Scarlatti đi tiếp đến Lisbon (1720-28). Là nghệ sĩ harpsichord cung đình, ông được giao nhiệm vụ giáo dục âm nhạc cho các công chúa. Vì  cha qua đời nên ông phải trở lại Napoli vào năm 1725. Nhưng ông cũng không ở lại quê hương được lâu. Học trò cũ của ông, công chúa Bồ Đào Nha, người đã kết hôn với Ferdinand VI, đã mời ông đến triều đình Tây Ban Nha. Scarlatti nhận lời và sau năm năm ở Seville, năm 1733 ông đến Madrid và ở đó đến hết đời.

Với nền tảng âm nhạc hoàn hảo mang theo từ Ý và tài năng chơi đàn harpsichord chói sáng của mình, Scarlatti đắm mình trong những làn điệu dân gian và những tiết tấu vũ điệu của Tây Ban Nha với những ảnh hưởng đặc trưng của người  Moor (Ả Rập) và về sau là ảnh hưởng của người Di Gan. Ông đã sáng tác hơn 500 sonata(sonatat 1 chương) cho đàn harpsichord, độc nhất vô nhị với cách sử dụng kiểu nốt hoa mỹ acciaccatura, nốt láy đồng thời, đệm ứng tác (thường ở đầu nửa sau của một sonata). Sự phong phú và đa dạng phi thường về sắc thái cảm xúc cũng như thế giới nội tâm của  mỗi sonata của ông làm cho chúng giống một bài đăng trạng thái trên mạng xã hội ngày nay. Yếu tố “dân gian” liên tục hiện diện xuyên suốt các tác phẩm này. Ngoài ra, Scarlatti còn sáng tác ít nhất 17 bản sinfonia rời và một  harpsichord concerto. Ông có ảnh hưởng lớn đến những đồng nghiệp cùng thời như Carlos de Seixas người Bồ Đào Nha và Antonio Soler người Tây Ban Nha.

Scarlatti đã trở về Ý ba lần. Năm 1724 tại Rome, ông đã gặp Johann J Quantz và danh ca Farinelli, những nhạc sĩ đã gia nhập cung đình Tây Ban Nha vào năm 1737. Năm 1725, sau khi cha qua đời ông trở về Napoli và gặp J A Hasse. Và năm 1728, ông trở lại Rome rồi cưới người vợ đầu. Họ có với nhau 5 người con và bà mất năm 1739. Đến năm 1742, ông lại kết hôn với một phụ nữ Tây Ban Nha và có thêm 4 người con. Năm 1738, dưới sự bảo trợ của Vua John V của Bồ Đào Nha, ông đã vượt qua các cuộc thử thách bí mật để trở thành kỵ sĩ của Kỵ sĩ Đoàn Santiago. Khoảng năm 1740 danh họa Velasco đã vẽ bức chân dung ông đã mặc toàn bộ trang phục của Đoàn này.

Ông qua đời ở Madrid vào ngày 23 tháng 7 năm 1757.

Bach qua đời năm 1750, Handel năm 1759.

13/10/2023

Trịnh Minh Cường dịch từ  baroquemusic.org