GLENN GOULD

 Glenn Gould sinh năm 1932 và sớm bộc lộ là một thần đồng âm nhạc khi  biết đọc nhạc trước khi biết đọc chữ. Cha mẹ cậu đã dành cả cuộc đời của họ cho sự ra đời muộn bất ngờ này và bà mẹ đã dạy cậu chơi đàn khi mới 3 hoặc 4 tuổi. G G đã chơi tất cả các sáng tác của các nhà soạn nhạc mà người ta có thể mong đợi: Liszt, Chopin, Schumann, Mendelssohn, và tất nhiên là cả Bach. Trong những ngày vinh quang của mình, như chính Gould nói, ở tuổi 12 hoặc 13, Gould thậm chí đã chơi tất cả nhạc mục của Chopin và Liszt. Khi 14 tuổi, G G đã biểu diễn Piano Concerto số 4 của Beethoven  với Dàn nhạc Nhạc viện Hoàng gia ở Toronto do nhạc trưởng Victor Feldbrill chỉ huy. Nhạc trưởng chi sẻ sau đó:“ đứa trẻ lênh khênh này là một thần đồng. Chúng tôi chưa bao giờ thấy ai ngồi vào cây đàn piano ở vị trí đó. Nhưng khả năng chơi nhạc và âm nhạc của cậu ta thì không thể nhầm lẫn được. Cậu ta đã chiếu một luồng ánh sáng mới vào Beethoven.”

Đến năm 16 tuổi, Gould tránh xa âm nhạc lãng mạn và chuyển sang quan tâm đến nhạc mục của dàn nhạc, đặc biệt là các tác phẩm của các nhà soạn nhạc thế kỷ XX như Wagner, Strauss, Mahler và Schoenberg, những người không viết cho piano, và Gould sẽ chuyển soạn chúng theo cách của riêng mình. Theo những người bạn thân nhất, G G chơi những tác phẩm này để giải trí và tập hát rất khuya vào ban đêm như thể đang trong trạng thái xuất thần. G G  đã học với Alberto Guerrero, người ngồi thấp bên bàn phím, và Gould được hướng dẫn về phương pháp ký của Guerrero - gõ các ngón tay mà không nhấc chúng lên, nói cách khác là sử dụng kỹ thuật ngón tay tách rời. Sự rõ ràng đáng kinh ngạc trong lối chơi là thương hiệu của anh. G G đã chơi với sự phấn khích tột độ, sự chăm chú và không sợ hãi nhưng bằng cách nào đó vẫn giữ được sự tự nhiên mà chúng ta chỉ có thể ngạc nhiên. Gould đi khắp nơi với tấm thảm và chiếc ghế đặc biệt do cha mình làm. Ban đầu, cha của anh đã cưa chân ghế cho đến khi cuối cùng ông thiết kế một chiếc ghế cách sàn 13 inch. Có lẽ tư thế khác thường của anh cũng bắt nguồn từ việc Gould chủ yếu biểu diễn ở Toronto cho đài CBC trong phòng thu của họ, nơi anh có thể không bị ngăn cấm. Anh ấy hiếm khi tham dự các buổi hòa nhạc và do đó Gould không có ví dụ nào về “cách cư xử” truyền thống trên sân khấu. Trong suốt cuộc đời của mình, anh ấy vẫn không thoải mái khi ở trong đám đông người.

Goul đã bảo vệ quyền riêng tư của mình. Anh thích cuộc sống nông thôn, biệt lập, người bạn đồng hành chính của anh là con chó của mình, và anh sống ở Hồ Simcoe, gần Orillia, Ontario, nơi anh có thời gian học tập trong môi trường xung quanh bình dị. Những người biết anh nói rằng anh có khiếu hài hước tuyệt vời và thậm chí lập dị, và người ta có thể thấy anh ấy vừa hát vừa chỉ huy ngay cả khi đang lái thuyền. Anh có quan hệ bình thường với phụ nữ. Fran Barrault, một cô bạn gái tuổi teen chuyển đến gần đó và đem lòng yêu chàng trai trẻ đẹp trai. Glenn rất thích cây đàn piano Chickering Grand của cô, cây đàn mà anh đã luyện tập hàng giờ khi chuẩn bị cho buổi ra mắt năm 1955 tại New York. Buổi hòa nhạc dẫn đến một hợp đồng thu âm với Columbia. “Bạn muốn ghi gì trước?” Kỹ sư ghi âm hỏi. Khi chàng trai 22 tuổi Gould trả lời, “Các biến khúc Goldberg”, giám đốc điều hành của Columbia đã rất bối rối. Tác phẩm này hiếm khi được ghi . Nó được coi là bí truyền và đòi hỏi kỹ thuật cao. Giám đốc điều hành góp ý: "Không phải những Invention dành cho một người trẻ tuổi như bạn sẽ phù hợp hơn sao?" Gould không nhúc nhích và lối chơi của anh thật mê hoặc. "Gã đó là ai?" Họ tự hỏi. Tài hùng biện và sự chu đáo trong lối chơi của Gould quả là phi thường. Bản thu âm đầu tay được thực hiện vào năm 1955 tại Columbia Records ở Manhattan trong bốn ngày của tháng 6 đã trở thành album bán chạy nhất. https://open.spotify.com/album/5LajXmcx1qsfRdWCbD9S0v 

Do ngoại hình và tính cách nổi bật, cũng như những bài phê bình tuyệt vời trên tất cả các tờ báo, thậm chí cả Tạp chí Vogue và Life, cũng như doanh thu kỷ lục đáng kinh ngạc, anh đã trở thành con cưng của giới truyền thông trong những năm 1950, mặc áo khoác và găng tay, tránh bắt tay, thậm chí hủy các buổi biểu diễn.

Năm 1957, Gould bắt đầu chuyến lưu diễn châu Âu tới Đức, Áo và Nga. Là nghệ sĩ Canada đầu tiên đến Nga trong Chiến tranh Lạnh, anh đã biểu diễn 8 buổi hòa nhạc trong hai tuần. Ban đầu, hội trường trống một nửa. Người Nga tôn kính Bach nhưng nó hiếm khi được biểu diễn, đặc biệt là trong hội trường lớn và Gould là một nghệ sĩ vô danh. Trong lúc tạm nghỉ, các khán giả vội lấy điện thoại gọi cho bạn bè của họ để nói với họ rằng “Một thiên tài” đang biểu diễn. Đến nửa sau của buổi hòa nhạc, hội trường đã chật kín!  Vladimir Ashkenazy đã tham dự và ông đã thốt lên rằng đó là một sự kiện phi thường. Gould chơi nhạc đương đại không thường được nghe ở Nga như Berg và Hindemith thời kỳ đầu, cũng như Beethoven, Brahms và Goldberg Variations không mấy quen thuộc. Vladimir Ashkenazy nhớ lại buổi biểu diễn piano concerto số 2 của Beethoven của Gould, được thu âm trực tiếp cho toàn bộ khán giả, với hơn 1100 khán giả đứng phía sau. Đó là cách chơi hoàn hảo và thuyết phục. 

Tiếp theo là chuyến lưu diễn năm 1959 với 55 buổi hòa nhạc, nhưng Gould chưa bao giờ thích đi lưu diễn. Anh ghét những cây đàn piano xa lạ, những nhạc trưởng xa lạ và những căn phòng khách sạn xa lạ. Anh thấy ghê tởm và căng thẳng khi biểu diễn một buổi hòa nhạc vào ngày thứ hai hoặc thứ ba. Nhưng sự thất vọng của anh vượt xa sự lo lắng về thể chất. Việc đi lưu diễn kìm hãm sự sáng tạo/tính nghệ sĩ. Tâm lý "không chấp nhận chơi lại lần hai" hoặc việc chơi lại 1 đoạn có thể khiến cho nỗi sợ thử nghiệm một điều mới càng mạnh mẽ hơn. Gould tìm cách chơi khác nhau mỗi lần. “Tại sao lặp lại những gì mọi người đã làm hoặc thậm chí những gì tôi đã làm trước đây?” anh nói. Sự xuất hiện của dàn nhạc khét tiếng New York Philharmonic với Leonard Bernstein là một trường hợp điển hình. Gould đã biểu diễn piano concerto số 1 của Brahms. Nói quá lên là “Không chính thống”. Bernstein cảm thấy mình phải cho khán giả biết một sự không thừa nhận: “Ai điều khiển, nghệ sĩ độc tấu hay nhạc trưởng?” ông hỏi. Mặc dù cách diễn tấu của Gould mới mẻ và không hợp với mình, nhưng Bernstein, một nhà soạn nhạc và cũng là một nghệ sĩ piano tuyệt vời, cảm thấy rằng ông phải nghiêm túc thực hiện bất cứ điều gì mà Gould nghĩ đến một cách thiện chí. Ông hiểu thiên tài của Gould. Ở hậu trường, Gould có thể nghe thấy bài bình luận. Gould cảm thấy Bernstein đã nói những điều tốt nhất với một tinh thần cao thượng. Anh nói anh ngồi ở hậu trường “cười khúc khích. Tôi nghĩ thật thú vị.” Tuy nhiên, đã có những lời chế nhạo từ các nhà phê bình và buổi hòa nhạc là chủ đề của những lời bàn tán trong nhiều tháng.

Gould từ giã sân khấu hòa nhạc ở tuổi 31, buổi hòa nhạc cuối cùng của anh vào ngày 19 tháng 4 năm 1964. Anh cảm thấy lượng khán giả của mình có thể đông hơn thông qua việc ghi âm và đó là một bước tiến trong suy nghĩ của anh. Gould muốn làm những việc khác như sản xuất chương trình, viết kịch bản và các chương trình  phát thanh bình luận về thân phận con người.

Ngay sau đó, một cuộc đàm thoại dài của anh với Cornelia Foss, vợ của nhạc trưởng, nhà soạn nhạc và nghệ sĩ piano Lucas Foss, đã dẫn đến một mối quan hệ tình cảm. Cornelia từng có ý định kết hôn với Gould. Hết lòng vì nàng và các con của nàng, Gould ấm áp, ngọt ngào và chu đáo. Những bức ảnh từ năm 1968 cho thấy một cặp đôi thanh lịch. Anh và những đứa trẻ thích nô đùa với chú chó collie của Gould và cùng nhau đi chơi. Nhưng Gould ngày càng trở nên hoang tưởng theo thời gian. Anh uống thuốc điều trị trầm cảm và rối loạn lo âu, pha trộn chúng một cách bừa bãi và chứng hoang tưởng và tính lập dị của anh ngày càng trầm trọng. Glenn đã bị suy sụp khi Cornelia bỏ anh. Nàng và các con sống với anh từ năm 1968 đến năm 1972. Sau đó anh sẽ không bao giờ có một mối quan hệ thân thiết như vậy nữa.

Là một nhà cách tân và đề xướng các công nghệ ghi âm và phát sóng, Gould đã tiên đoán những gì hiện có. Anh tiếp tục ghét đến New York, vì vậy anh đã dựng nên  một phòng ghi âm cách xa Toronto được trang bị những chiếc micrô và đàn piano tốt nhất hiện có. CBS đã trả tiền cho anh để ghi âm ở Toronto. Các phòng thu thay thế nằm trong khán phòng trên tầng bảy của cửa hàng bách hóa Eatons cũ, nơi diễn ra các bản ghi âm Sáu Sonata cho Violin và Harpsichord của Bach do anh chơi cùng nghệ sĩ violin Jamie Laredo. Laredo nhớ lại việc ghi âm tdiễn ra ngoài giờ làm việc, thường từ 11 giờ đêm đến 4 giờ hoặc 5 giờ sáng trong phòng bá âm ấm áp. https://open.spotify.com/album/6pEMivndFcZs5juVRLqYkF?si=MdpSulmAR7W3Zk1J5jJp1Q

Gould từng ghi âm với giọng nữ cao nổi tiếng và quyến rũ người Canada Roxolana Roslak. Sinh ra ở Ukraine, cô ra mắt Đoàn Opera Canada vào năm 1963. Sau khi xuất hiện trên truyền hình vào năm 1975 với Gould, họ đã cùng ghi âm liên ca khúc Das Marienleben của Hindemith. Họ có  một mối quan hệ đặc biệt và có khả năng lãng mạn. https://open.spotify.com/album/6VuEfVedJbTjmcioTwa8X2?si=jH0Dw41rQb-40e3SrMWLEw

Trong suốt cuộc đời của mình, Gould đã nhận được những lá thư vô cùng cảm động - thư bày tỏ lòng biết ơn từ khán giả và thư từ những người cô đơn hoặc bất hạnh và những người đã cảm nhận được sự an ủi từ âm nhạc của ông. Gould miệt mài chạm đến trái tim và khối óc của mọi người. Anh vẫn có một lượng lớn người theo dõi và vẫn gây tranh cãi. Hầu hết các nghệ sĩ đã đạt được một danh tiếng nhất định không thể tưởng tượng được việc từ bỏ tất cả. Có lẽ niềm đam mê của chúng ta với Gould nhuốm màu ghen tị. Gould vẫn là một biểu tượng và một ví dụ về một nghệ sĩ sống không bị ràng buộc bởi quy ước.

Ngày 27 tháng 9 năm 1982, hai ngày sau sinh nhật lần thứ 50 của mình, Gould  bị đau đầu dữ dội rồi bị đột quỵ khiến liệt nửa người bên trái. Ông được cấp cứu ở Bệnh viện Đa khoa Toronto và tình trạng xấu đi nhanh chóng. Đến ngày 4 tháng 10, xuất hiện dấu hiệu về tổn thương não và ông bố  quyết định con  mình  nên được trợ tử. Tang lễ  của Gould được tổ chức tại Nhà thờ Anh giáo St. Paul vào ngày 15 tháng 10 với  sự tham dự của hơn 3.000 người và được phát sóng  trên Đài Phát thanh Truyền hình Canada. Ông được yên nghỉ tại nghĩa trang Mount Pleasant của Toronto (khu 38, lô 1050). Trên bia mộ có khắc vài ô nhịp đầu tiên của Các biến khúc Goldberg. Là một người yêu động vật, Gould đã để lại một nửa tài sản của mình cho Hội Nhân đạo Toronto; nửa còn lại được trao cho Quân đội Cứu thế.

Năm 2000, một nhà thần kinh học về rối loạn vận động đã đưa ra ý kiến ​​trong một bài báo rằng Gould bị chứng loạn trương lực cơ, "một vấn đề ít được hiểu biết vào thời của ông". Và người soạn bài này có lẽ cũng bị như vậy. 

9/8/2023

Trịnh Minh Cường dịch từ interlude.hk

25/9/2025 bổ sung đoạn qua đời từ wikipedia