VÌ SAO GỌI LÀ NHẠC CỔ ĐIỂN?

 Tom Service(BBC) 

Nhạc cổ điển là loại nhạc mà dàn nhạc biểu diễn, tứ tấu đàn dây chơi và dàn hợp xướng hát. Nó được phát trên BBC Radio 3 mọi lúc, và nó có trên Mindful Classical Mix mà bạn vừa tải xuống từ BBC Sounds. Nhưng khi BBC bắt đầu một năm chương trình xung quanh Thế kỷ Cổ điển của Chúng ta, Tom Service khám phá một câu hỏi rất đơn giản: nhạc cổ điển là gì?

Đây là vấn đề: Tôi không nghĩ thực sự có thứ gọi là nhạc cổ điển. 

Đối với một người đã dành phần lớn hai mươi năm qua để viết và nói về nhạc cổ điển, điều đó có vẻ hơi ngớ ngẩn. Nhưng ngay cả những nhà soạn nhạc xác định rõ nhất về "cổ điển" (hãy nghe Bach, Beethoven và Mozart) cũng không biết rằng họ đang viết nhạc cổ điển, vì đơn giản là thuật ngữ đó không tồn tại trong cuộc đời họ. Nghe có vẻ kỳ lạ, nhưng đó là sự thật. Các giá trị, thứ bậc, quy tắc và toàn bộ danh mục "cổ điển" chỉ bắt đầu xuất hiện trong tiếng Anh vào năm 1829. Vì sao?

Một sự giải thích có thể là “classicising”( phân loại) mọi thứ là một phần của hoạt động tiếp thị vĩ đại của Thế kỷ 19. Thuật ngữ “clasical” bắt đầu thu hút sự chú ý trong văn hóa châu Âu vào đúng thời điểm ngành công nghiệp âm nhạc đang nóng lên – các dàn nhạc được thành lập, phòng hòa nhạc được xây dựng, nhạc cụ được sản xuất và có sự bùng nổ trong xuất bản âm nhạc.

Điều đó có ý nghĩa. Nếu bạn muốn có một ngành công nghiệp, tốt hơn hết là bạn nên có thứ gì đó để bán. Các nhà soạn nhạc được tiếp thị như những người cung cấp " clasical "; đó là một cách để nói với người tiêu dùng thế kỷ 19 rằng, bằng cách chơi và lắng nghe Haydn, Brahms và Mendelssohn, họ có thể trở thành những người tốt hơn. Họ cũng có thể trở thành người biết và yêu những chân lý tuyệt vời của " clasical ".

Tại sao lại là từ "cổ điển"?

Đó là một từ gợi lên hình ảnh về thế giới cổ đại: nền văn hóa cân bằng, hoàn hảo và hòa hợp xã hội mà người Hy Lạp và La Mã được cho là đã tận hưởng. Nhưng hình ảnh đó hoàn toàn không phù hợp với thực tế của những xã hội đó, như bất kỳ nhà sử học nào về thời kỳ đó (hoặc bất kỳ ai đã xem I, Claudius hoặc Up Pompeii!) đều biết. Khát vọng trở về thời kỳ trật tự, cân bằng xã hội và nghệ thuật trong "cổ điển" chỉ đơn giản là phiên bản của một người yêu thích cái đẹp về "những ngày xưa tốt đẹp".

Điều đó đúng với thế kỷ 18, khi các trí thức và nghệ sĩ quay trở lại với một Hy Lạp cổ đại chỉ tồn tại trong trí tưởng tượng của họ - và điều đó cũng đúng với chúng ta ngày nay, bất cứ khi nào chúng ta áp dụng nhãn "cổ điển" hoặc "kinh điển" cho các nhạc mục và bản ghi âm của quá khứ. Và không chỉ nhạc cổ điển mới làm điều này, mà nhạc jazz, rock, dân gian và tất cả những thứ khác hiện nay đều đầy những "kinh điển". Từ "kinh điển" đã trở thành một biểu hiện của giá trị. Chúng tôi sử dụng nó để chỉ ra ý kiến của chúng tôi rằng một cái gì đó sẽ đứng vững trước thử thách của thời gian.

Vì vậy, ngay từ đầu, "nhạc cổ điển" đã là một biểu hiện của nỗi nhớ và sự vượt trội, hơn là bất cứ điều gì hữu hình. Tôi nghĩ rằng tất cả những liên kết không hữu ích của nhạc cổ điển với sự độc quyền kinh tế, xã hội và thẩm mỹ đều bắt nguồn từ sự kỳ quặc lịch sử này.

Tôi xin nhắc lại: hầu hết các nhà soạn nhạc ngày nay chúng ta gọi là "cổ điển"đều  không nghĩ rằng đó là mục tiêu họ đang làm. Beethoven, Berlioz, Mahler và Wagner không muốn tác phẩm của họ trở thành một phần của một lăng mộ "cổ điển", bị giam cầm khỏi thế giới theo cách mà phần "cổ điển" của cửa hàng đĩa hát trước đây thường bị che giấu đằng sau những tấm kính mờ. Không: âm nhạc của họ được tạo ra để tồn tại trong cuộc đối thoại với những niềm vui và sự lộn xộn của thế giới thực, đó là nơi nó vẫn nên ở ngày nay, và nó đang ở đó. Vấn đề của Thế kỷ Cổ điển của Chúng Ta là âm nhạc này thực sự là một phần của cuộc sống của chúng ta.

Trong những năm gần đây, một số điều đã thay đổi. Không như nhiều thể loại khác, "nhạc cổ điển" hiện bao gồm một phạm vi âm nhạc thực sự rộng lớn. Nhạc mục của nó bao gồm nhạc được viết trong suốt thiên niên kỷ qua và xa hơn thế nữa. Chính sự thiếu định nghĩa này có nghĩa là "cổ điển" có thể bao gồm âm nhạc của mọi người từ Hildegard xứ Bingen huyền bí âm nhạc thế kỷ 12 đến nhà soạn nhạc thế kỷ 21 Anna Meredith, người đã sáng tác nhạc cho Đêm đầu tiên của chương trình Proms(hòa nhạc ngoài trời) năm 2018. Nhạc cổ điển có mặt trên nhạc nền của các video game và chương trình truyền hình của chúng tôi. Nó được lấy mẫu trên toàn bộ phổ nhạc pop. Đó là một phong cách và thể loại có thể chứa đựng các vở opera khổng lồ và các mảnh ghép nhỏ. Tôi không đến gần hơn một định nghĩa. Nhưng trong khi tôi vẫn nghĩ rằng có một công việc lớn cần phải làm để loại bỏ sự liên kết độc quyền của nhạc cổ điển, thì chính trong sự mơ hồ bao gồm tất cả này mà thuật ngữ "nhạc cổ điển" sẽ tồn tại - và phát triển mạnh mẽ bất chấp những lời nài nỉ của tôi. Bất cứ điều gì Thế kỷ Cổ điển của Chúng Tôi cho thấy, đó là một sự tiết lộ về chân lý thiết yếu rằng giờ đây tất cả chúng ta đều là người cổ điển.

15/8/2024

Trịnh Minh Cường dịch