HỒ QUANG BÌNH - NGƯỜI BẠN THÂN THIẾT CỦA GUITAR CỔ ĐIỂN HÀ NỘI

 

Vốn mê nhạc cổ điển từ nhỏ nên tôi là thính giả trung thành của chương trình Nhạc giao hưởng và thính phòng phát lúc 3 giờ chiều Chủ nhật trên sóng Đài tiếng nói Việt Nam. Qua chương trình này, tôi bắt đầu biết Nhạc sĩ Hồ Quang Bình là người dẫn chương trình với chất giọng hết sức ngọt ngào, truyền cảm và cách phát âm những thuật ngữ âm nhạc rất hay. Với những thuật ngữ tiếng Pháp tôi còn thấy rất chuẩn vì tôi được học chút tiếng Pháp từ bố tôi vốn là giảng viên Pháp văn.  Về sau, khi theo học guitar với thầy Nguyễn Như Dũng, tôi được gặp trực tiếp người dẫn chương trình âm nhạc yêu thích của tôi. Anh Nguyễn Như Dũng (thầy và các học trò chúng tôi vẫn thường xưng hô anh em với nhau) thường tổ chức chương trình biểu diễn cho các học sinh của mình ở Trụ sở Hội nhạc sĩ Việt Nam, số 51 Trần Hưng Đạo. Nhạc sĩ Hồ Quang Bình lại nhận làm người giới thiệu cho các chương trình đó. Những lời giới thiệu ngọt ngào của ông đã góp phần đáng kể vào thành công của những buổi diễn đó.

Đầu năm 2011, thầy Vũ Bảo Lâm gọi điện cho tôi và nói về dự án cuốn sách về guitar cổ điển ở Hà Nội mà thầy đang triển khai. Thầy rủ tôi đến dự buổi họp ở Hội Âm nhạc Hà Nội. Sau hơn 20 năm tôi mới gặp lại ông Hồ Quang Bình, lúc này là Chủ tịch Hội Âm nhạc Hà Nội. Thì ra, trong một chuyến đi Hà Giang trước đó cùng nhạc sĩ Hồ Quang Bình, thầy Vũ Bảo Lâm đã nảy ra ý tưởng viết một cuốn sách về sự hình thành và phát triển của nền guitar cổ điển Hà Nội. Nhạc sĩ Hồ Quang Bình rất ủng hộ ý tưởng đó. Và sự ủng hộ đã thành hành động cụ thể khi Nhạc sĩ Hồ Quang Bình giao cho nghệ sĩ guitar Vũ Bảo Lâm làm chủ biên dự án này. Ban biên soạn gồm có nghệ sĩ Vũ Bảo Lâm, nghệ sĩ Cao Minh Khanh, nhà nghiên cứu Nguyễn Trung và tôi. Ngoài ban biên soạn còn có sự tham gia của các cộng tác viên là nhạc sĩ Tôn Đại, nhạc sĩ Nguyễn Thụy Kha, nhà văn Trần Xuân và nhà báo Nguyễn Văn Học. Chúng tôi cùng nhau đến gặp gỡ các chứng nhân lịch sử để lấy thông tin. Đó là các nhạc sĩ, nghệ sĩ guitar lão thành Tạ Tấn, Nguyễn Thiện Tơ, Hoàng Giác. Sau đó, mỗi người sẽ nhận viết một nhân vật hoặc một mảng hoạt động của âm nhạc guitar cổ điển ở Hà Nội. Nhạc sĩ Hồ Quang Bình tuy nhận vai trò hiệu đính nhưng với kinh nghiệm trong việc viết sách của mình, ông chính là người quyết định nội dung với những lý lẽ không thể thuyết phục hơn. Điều đầu tiên tôi học được từ ông là ý kiến ông nêu trong buổi họp đầu tiên: “Chúng ta chỉ kể chuyện chứ không nên bình luận hơn kém giữa các nhân vật với nhau”. Tôi hiểu ra ngay đó là sự công bằng khi viết về người khác, đặc biệt về các đồng nghiệp. Tôi thấm nhuần điều này đến mức sau thời gian ban biên soạn làm việc với nhau, thầy Vũ Bảo Lâm đã khen tôi: “Phải nói cậu là người rất công bằng!”. Với lời khen này, tôi phải cám ơn nhạc sĩ Hồ Quang Bình!

Sau khi loạt bài đầu tiên hoàn thành, ban biên soạn cùng nhau thông qua nội dung. Qua những góp ý của tôi về từng bài, thầy Vũ Bảo Lâm nhận thấy tôi có thể đảm đương được việc biên tập cuối cùng trước khi chuyển bài cho Nhạc sĩ Hồ Quang Bình hiệu đính. Chẳng mấy chốc, những bài viết đầu tiên đã hoàn thành. Đó là những bài viết về các nghệ sĩ lão thành và hồi ký của nghệ sĩ Vũ Bảo Lâm. Sau khi ban biên soạn và nhạc sĩ Hồ Quang Bình nhất trí thông qua những bài viết này, nhạc sĩ Hồ Quang Bình trầm tư một hồi rồi nói: “Tốt quá, tốt quá! Nhưng với những bài hay thế này mà không kết nối chúng lại thành một bức tranh tổng thể thì thật tiếc!”. Chúng tôi đều sững người vì ý tưởng này. Sau một lúc suy nghĩ, tôi cảm thấy dường như ông đang nhắm đến tôi, người có khả năng viết nhất trong ban biên soạn. Hít một hơi để lấy tự tin rồi tôi xin nhận thực hiện ý tưởng này. Từ việc biên tập các bài viết đến viết một bài lớn dựa trên những bài đó thực sự là thử thách với tôi. Nhưng qua một thời gian làm việc cùng nhóm biên soạn tôi đã bắt đầu thích viết. Thử thách này thực sự là cơ hội để tôi tự trui rèn kỹ năng viết.

Khi cuốn sách đã hình thành cơ bản, tôi học thêm được một điều từ nhạc sĩ Hồ Quang Bình. Số là mỗi bài viết về các nhân vật đều có một tiêu đề. Ví dụ: Nguyễn Văn A, người đem chuông đi đánh xứ người. Nhạc sĩ Hồ Quang Bình nói: “Nếu mỗi nhân vật đều có tiêu đề riêng, có nghĩa là chúng ta đã nhấn mạnh nhân vật đó đặc biệt hơn người khác rồi. Chỉ lấy tên nhân vật làm tiêu đề là đủ”. Ồ, thật đơn giản và chính xác! Việc không cần tiêu đề riêng ngoài việc đảm bảo tiêu chí công minh trong cuốn sách mà còn tiết kiệm được khá thời gian để thảo luận về mười mấy tiêu đề. Rồi cũng đến ngày chúng tôi cùng nhau thông qua bản thảo của cuốn “Nghệ thuật trình tấu ghi-ta cổ điển ở Hà Nội”. Cuốn sách gồm 3 phần chính: Khái quát lịch sử guitar thế giới, Guitar cổ điển ở Hà Nội, Một số bài viết về các nghệ sĩ, nhạc sĩ guitar ở Hà Nội. Phần Phụ lục là một số bài viết về nghệ thuật chơi guitar cổ điển, nghệ thuật chế tác đàn guitar của các nghệ nhân Hà Nội và một số bản nhạc cho guitar của các nhạc sĩ guitar Hà Nội. 

Một ngày đầu đông 2012, Hội âm nhạc Hà Nội tổ chức họp báo để giới thiệu cuốn sách. Chúng tôi đã rất tự hào vì đã thực hiện được một công việc tưởng phải mất thêm rất nhiều thời gian nữa. Dù còn có những thiếu sót chúng tôi nhận ra từ phản hồi của độc giả (hầu hết là đồng nghiệp vì kinh phí chỉ đủ in 300 cuốn để tặng nội bộ), nhưng chúng tôi đã làm hết sức mình trong thời gian không dài. Và nhạc sĩ Hồ Quang Bình đã an ủi chúng tôi: cũng là một lý do để tìm cách phát hành rộng rãi. Hơn nữa, cuốn sách này cũng là cuốn lịch sử của riêng một chuyên ngành âm nhạc đầu tiên của Việt Nam.

Cũng phải nói cuốn sách này đã rất may mắn gặp được thiên thời. Nghệ sĩ guitar lão thành Tạ Tấn đã qua đời sau khi chúng tôi đến thăm ông không lâu. Ông là một trong  những nhân chứng sống quan trọng nhất của cuốn sách này. Và một thành viên ban biên soạn, nghệ sĩ Cao Minh Khanh, cũng đột ngột qua đời sau khi đã hoàn thành phần việc của mình. Nghệ sĩ Cao Minh Khanh viết về công tác ghi âm và xuất bản của guitar cổ điển ở Hà Nội. Ông đã sưu tầm đầy đủ tất cả các ấn phẩm và nhớ đầy đủ các chi tiết về mảng hoạt động này. Có thể nói ngoài ông, không ai có thể thống kê đầy đủ được như thế.

Tôi không biết nhiều về hoạt động chuyên môn của Nhạc sĩ Hồ Quang Bình. Với tôi, ông là một trong rất ít các đồng nghiệp khác chuyên ngành có tình cảm ưu ái đặc biệt với chuyên ngành guitar cổ điển của chúng tôi.

Hà Nội, 13/02/2020

Trịnh Minh Cường.